Quan hệ tương tác giữa quy hoạch xây dựng đô thị và quy hoạch giao thông

Những năm trở lại đây, trong sự phát triển không ngừng của nền kinh tế, các đô thị lớn của nước ta đã, đang và sẽ có nhiều thay đổi. Quá trình đô thị hóa mạnh mẽ và việc liên tục mở rộng địa giới làm quy mô các đô thị ngày một rộng lớn và nhu cầu lưu thông kết nối phát triển mạnh giữa các cực đô thị. Mặt khác, tại các khu trung tâm đô thị phát triển mạnh, mật độ tập trung dân cư và mật độ xây dựng càng ngày càng cao, làm cho quá trình cơ giới hóa tại đây diễn ra một cách nhanh chóng và nhu cầu giao thông tăng nhanh đột biến. Hạ tầng giao thông đô thị bị quá tải, gây ra tình trạng ùn tắc giao thông, dẫn đến bài toán giao thông đô thị đã trở nên khó giải và là một trong những nguyên nhân chính, ảnh hưởng trực tiếp tới quá trình phát triển của đô thị.

Quy hoạch giao thông là phần công tác quan trọng trong quy hoạch xây dựng đô thị. Khi nghiên cứu quy hoạch xây dựng đô thị, người ta thường bắt đầu bằng việc quy hoạch mạng lưới giao thông. Việc chọn hình thức mạng lưới giao thông và tổ chức bố trí, phát triển không gian hạ tầng dành cho giao thông có tính chất quyết định, ảnh hưởng đến định hướng và mức độ phát triển của đô thị. Vì vậy, quy hoạch giao thông và quy hoạch xây dựng đô thị tạo thành một mối quan hệ tương tác. Do đó, xu hướng mới trong quy hoạch đô thị trên thế giới là đưa chiến lược phát triển và nghiên cứu quy hoạch giao thông vào trong chiến lược phát triển của đô thị, thể hiện cụ thể qua các bước trong quy hoạch đô thị, nhằm giải quyết những mâu thuẫn giữa vấn đề sử dụng đất trong quy hoạch xây dựng đô thị với quy hoạch giao thông và cân đối mối quan hệ tương tác giữa quy hoạch xây dựng đô thị với quy hoạch giao thông.

Một số vấn đề mâu thuẫn hiện nay giữa quy hoạch xây dựng đô thị và quy hoạch giao thông đô thị:

Trong quá trình lập quy hoạch xây dựng đô thị và quy hoạch giao thông:

Hiện nay, quy hoạch giao thông được các cơ quan chức năng thuộc Bộ Xây dựng và Bộ Giao thông cùng nghiên cứu thực hiện. Tùy cấp độ của đồ án quy hoạch xây dựng đô thị và tùy hạng mục trong quy hoạch giao thông được phân cấp của cho từng bộ phận chức năng thiết kế và thẩm định khác nhau, từ cơ sở đến trung ương. Tuy nhiên, việc liên kết phối hợp giữa các cơ quan này lại thiếu tính đồng bộ và chặt chẽ, nên quy hoạch giao thông và quy hoạch xây dựng đô thị không được giải quyết triệt để. Nhiều vấn đề bị chồng chéo, chờ đợi sự phối hợp. Do vậy, phương án quy hoạch sử dụng đất khu vực xung quanh các hệ thống hạ tầng kỹ thuật giao thông đó cũng bị ảnh hưởng về mặt tiến độ cũng như về tính khả thi.

Tầm nhìn quy hoạch của đồ án quy hoạch xây dựng đô thị hiện nay chưa cao và còn nhiều hạn chế, do đó nó kéo theo tính khả thi của quy hoạch giao thông cũng không đáp ứng được nhu cầu lưu thông thực tế và tương lai. Quy hoạch giao thông chỉ mang tính chất giải quyết vấn đề lưu thông khu vực trước mắt, không chủ động chuẩn bị dành quỹ đất để phát triển các dự án hạ tầng kỹ thuật giao thông đô thị theo định hướng dài hạn (tuyến metro, hệ thống giao thông ngầm...), thiếu sự quan tâm phối hợp với việc phát triển giao thông công cộng.

Những bất cập trong quá trình quản lý thực hiện quy hoạch xây dựng đô thị và quy hoạch giao thông:

Một mặt, do việc quản lý thực hiện quy hoạch xây dựng đô thị còn yếu kém và không đồng bộ, mặt khác, nguồn vốn đầu tư hạ tầng giao thông đô thị chưa được tập trung cao, nên mặc dù nhiều tuyến đường giao thông được quy hoạch, định hướng từ rất sớm, có tính khả thi cao, phù hợp với chiến lược phát triển đô thị khu vực và định hướng xây dựng các hạ tầng kỹ thuật giao thông ngầm, nhưng để quá lâu không đầu tư và không kiểm soát được việc xây dựng, nên đến bây giờ khu vực đó không còn đủ quỹ đất để phát triển theo định hướng và không đủ nguồn vốn để thực hiện đền bù giải tỏa. Ngược lại, có những khu vực theo định hướng của quy hoạch xây dựng đô thị là chưa ưu tiên phát triển, nhưng quy hoạch giao thông lại đã được quy hoạch và thực hiện xây dựng làm đường giao thông.

Giá trị đất đô thị ngày càng tăng, nên việc đền bù giải tỏa đề nghị hạn chế đồng nghĩa với việc hạn chế phát triển giao thông đô thị, nhất là trong khu vực trung tâm đô thị, quy hoạch giao thông chủ yếu là thể hiện lại hiện trạng giao thông.

Việc xây dựng ráp nối giao thông giữa một số đồ án quy hoạch xây dựng đô thị (chủ yếu là các dự án phát triển đô thị) không khớp. Những dự án liền kề xây dựng trước sau khác nhau, tạo ra những ngã giao không đảm bảo tiêu chuẩn kỹ thuật, không đảm bảo an toàn lưu thông.

Việc phối hợp các ban ngành có liên quan thiếu chặt chẽ và không đồng bộ, nên việc xây dựng giao thông và các công trình ngầm đô thị (hệ thống điện, nước, thông tin...) luôn bị chồng chéo, “kẻ đào người đắp”.

Chọn các nhà thầu có trình độ thực hiện xây dựng các cơ sở hạ tầng giao thông yếu tạo ra các sản phẩm kém chất lượng, thời gian thi công trì trệ.

Thiếu xem xét, cân nhắc trong việc quy hoạch và cấp phép xây dựng một số khu chức năng và công trình xây dựng có chức năng tập trung lượng giao thông lớn, có tính nhạy cảm với vấn đề giao thông (công trình công cộng, thương mại dịch vụ), tạo ra các xung đột trong lưu thông khu vực, không phù hợp với hiện trạng và định hướng giao thông khu vực.

Phân tích quan hệ tương tác giữa quy hoạch xây dựng đô thị với quy hoạch giao thông

Quy hoạch giao thông bị động so với quy hoạch xây dựng đô thị:

Quy hoạch giao thống bị hạn chế phát triển bởi ảnh hưởng của quá trình quản lý đô thị yếu kém và chưa được thực hiện đồng bộ bởi các ngành có liên quan.

Trong quy hoạch xây dựng đô thị, quy hoạch giao thông chưa thể hiện được tầm quan trọng một cách hệ thống.

Nguồn gốc quyền sử dụng đất là của dân, đây là một yếu tố quan trọng đẩy giá trị đền bù giải tòa lên cao, khiến giá thực hiện một dự án cải tạo giao thông đô thị lên cao chóng mặt, vì phần lớn là do giá thực hiện đền bù giải tỏa. Nếu quyền sử dụng đất thuộc Nhà nước, thì khi đền bù giải tỏa chỉ phải đền bù giá trị kiến trúc trên nền đất, như vậy, giá thực hiện dự án sẽ giảm đi đáng kể. Mặt khác, giá trị đất đô thị ngày càng tăng và càng ảnh hưởng trực liếp đến việc thực hiện quy hoạch giao thông, nhất là trong khu vực nội thành khi mật độ xây dựng quá cao.

Qua một số phân tích sơ lược trên cho thấy, trong một số trường hợp quy hoạch giao thông bị động so với quy hoạch xây dựng đô thị.

Quy hoạch giao thông chủ động so với quy hoạch xây dựng đô thị:

Trong quy hoạch xây dựng đô thị, vấn đề sử dụng đất và quy hoạch giao thông luôn tồn tại mối quan hệ chế ước và ảnh hướng lẫn nhau. Một số trường hợp, vị trí đất trong đô thị có hệ thống giao thông tiếp cận tốt, nên giá trị ngày càng tăng. Do đó, khi đầu tư xây dựng, nhà đầu tư phải chọn chức năng sử dụng nào đem lại hiệu quả đầu tư cao và có hệ số sử dụng đất cao, nhằm đem lại hiệu quả kinh tế. Nhưng chính điều đó lại ảnh hưởng đến mức độ giao thông hiện hữu, làm tăng thêm áp lực đối với hệ thồng giao thông hiện hữu.

Nói cách khác, khi chức năng sử dụng đất và hệ số sử dụng đất bị khai thác vượt quá giới hạn sẽ thu hút một lưu lượng giao thông rất lớn và làm nảy sinh hiện tượng ùn tắc giao thông tại một số đoạn đường. Từ đó tính thông suốt bị giảm đi, đồng thời nó cũng ảnh hưởng tới khả năng tiếp cận khu đất và khả năng phát triển tại các khu vực lân cận. Bên cạnh đó, quyền sử dụng đất là một yếu tố không nhỏ tác động và chi phối mối quan hệ này. Do đó, tính chất chủ động của quy hoạch giao thông đối với quy hoạch xây dựng đô thị cũng tạo ra những mặt tích cực và tiêu cực trong quá trình quy hoạch phát triển đô thị.

Ví dụ phân tích mối quan hệ tương tác giữa QHĐT với QHGT

Lấy quy hoạch tổng thể thành phố Thượng Hải - Trung Quốc làm ví dụ. Trọng điểm trong quy hoạch thành phố Thượng Hải là tăng cường mối quan hệ giữa hành lang giao thông vận tải với công tác bố trí đất đai đô thị. Trong đó, tổng hành lang giao thông thường được nằm tại vị trí giữa các vùng và khu vực như một phân vùng không gian. Hành lang giao thông này lấy hình thức giao thông công cộng công suất lớn làm chủ đạo (tàu điện, xe Bus nhanh...), có tác dụng cung cấp một hệ thống dịch vụ vận tải cơ động hóa, đồng thời cũng đóng vai trò làm cầu nối liên hệ giữa các khu trong vùng với nhau. t

Giao thông luôn gắn liền với sự phát triển kinh tế xã hội của đô thị, cũng bởi vậy nghiệp vụ vận chuyền hành khách trong hành lang giao thông đô thị giữ vai trò quan trọng thúc đẩy phát triển các khu thương mại lớn. Các khu thương mại lớn lại chịu sự chi phối hoàn toàn từ quy hoạch sử dụng đất trong đô thị. Ngược lại, các khu thương mại lớn này lại tạo ra cho GTCC một lưu lượng hành khách rất lớn. Do đó, xây dựng một hành lang giao thông hợp lý không chỉ đơn giản là đáp ứng và thích nghi với sự phát triển đô thị, mà hơn thế, dựa vào tính chất, tiềm lực và cấp độ của hành lang giao thông để phân vùng quy hoạch đô thị. Thượng Hải làm rất tốt công tác này khi quy hoạch thành phố. Khu thương mại Phố Đông (Pudong) với những cao ốc chọc trời cùng với những thành phố Vệ tinh, những khu phố cổ... được quy hoạch một cách hợp lý. Thêm vào đó, hành lang giao thông với những cảng hàng không quốc tế, nhưng bến cảng hàng hải cùng với hệ thống giao thông nội ngoại đô đã nhanh chóng đưa Thượng Hải trở thành một thành phố Thương Mại hàng đầu thế giới.

Trung tâm giao thông Hồng Kiều (Hongqiao Hub) nổi lên như một công trình trọng điểm, một đầu mối giao thông then chốt với hệ thống Sân Bay quốc tế rộng lớn, hệ thống tàu điện nhanh, tàu điện thường cùng hệ thống bến xe khách đối nội, đối ngoại vô cùng rộng lớn. Theo số liệu thống kê, trung tâm giao thông Hồng Kiều mỗi ngày vận chuyển được khoảng 110 vạn lượt khách. Ở giờ cao điểm có thể vận chuyển lên tới 10 vạn khách/giờ.

Như vậy, để đô thị lớn nước ta phát triển theo định hướng bền vững, việc cân đối hài hòa mối quan hệ tương tác nêu trên cũng như giải quyết các vấn đề mâu thuẫn của mối quan hệ này là hết sức cần thiết. Trước tiên, nhận định và tôn trọng tầm quan trọng quy hoạch giao thông, bảo đảm ưu tiên nguồn vốn đầu tư xây dựng. Bên cạnh đó, quy hoạch giao thông và quy hoạch xây dựng đô thị cần được lập và quản lý thực hiện phối hợp, đồng bộ từ cấp trung ương đến các ban ngành địa phương. Các văn bản pháp luật hướng dẫn cần cụ thể, rõ ràng, không chồng chéo ở từng tỷ lệ quy hoạch khác nhau. Nên chăng xây dựng một cơ quan quản lý thống nhất cả hai vấn đề quy hoạch giao thông và quy hoạch xây dựng đô thị từ cấp vùng đến cấp thành phố, nhằm đảm bảo tính thông suốt và giải quyết hai vấn đề này một cách hệ thống và triệt để. Mọi giải pháp nhằm mục tiêu chính là cương quyết thực hiện chiến lược phát triển quy hoạch giao thông. Vì chỉ khi hệ thống giao thông phát triển hoàn chỉnh thì đô thị mới phát triển hướng tới bền vững như một cơ thể sống có hệ thống mạch máu hoàn hảo, không tắc nghẽn thì cơ thể sống đó sẽ sống và phát triển mạnh khỏe.