Những thách thức về môi trường trên thế giới
1. Tình hình chung
Hiện nay, nhiều vấn đề về MT đang diễn ra rất phức tạp ở tất cả các quốc gia trên thế giới. Báo cáo tổng quan MT toàn cầu năm 2000 của Chương trình MT Liên Hợp quốc (UNEP) viết tắt là "GEO-2000") là một sản phẩm của hơn 850 học giả trên khắp thế giới trên 30 cơ quan MT và các tổ chức khác của LHQ cùng phối hợp biên soạn. Đây là một báo cáo đánh giá tổng hợp về MT toàn cầu khi bước sang một thiên niên kỷ mới - GEO-2000 tổng kết những gì chúng ta đã đạt được với tư cách là những người sử dụng và gìn giữ các hàng hóa dịch vụ MT trong thế kỷ XX và những khó khăn khi loài người bước vào thế kỷ XXI. Báo cáo đã khẳng định:
Thứ nhất: Các HST và sinh thái nhân văn toàn cầu bị đe dọa bởi sự mất cân bằng sâu sắc trong năng suất và trong phân bố hàng hòa và dịch vụ. Một tỷ lệ đáng kể nhân loại hiện nay vẫn đang sống trong sự nghèo khó và xu hướng được dự báo là sự khác biệt sẽ ngày càng tăng giữa những người thu được lợi ích từ sự phát triển kinh tế - công nghệ và những người không bền vững theo hai thái cực: Sự phồn thịnh và sự cùng cực đang đe dọa sự ổn định của toàn bộ hệ thống nhân văn và cùng với nó là MT toàn cầu.
Thứ hai: Thế giới hiện đang ngày càng biến đổi, trong đó sự phối hợp quản lý MT ở quy mô quốc tế luôn bị tụt hậu so với sự phát triển KT-XH. Những thành quả về MT thu được nhờ công nghệ và những chính sách mới đang không theo kịp nhịp độ, quy mô gia tăng đến số và phát triển kinh tế.
Thứ ba: Khoảng 71% với 361 triệu km 2bề mặt trái đất được bao phủ bởi mặt nước. Vì vậy, đã có nhà khoa học đề nghị thay vì gọi Trái Đất bằng "Trái Nước". Tuy nhiên, trong số đó chỉ 2,5% là nước ngọt và chủ yếu lại ở dạng băng ở hai cực Bắc, Nam và trên các núi cao; lượng nước ngọt con người có thể sử dụng cho sản xuất và đời sống chỉ khoảng 0,26%. Do đó, nước ngọt càng trở nên khan hiếm và dự báo sẽ nảy sinh những xung đột về nguồn nước trong thế kỷ XXI.
- Từ năm 1980 khoảng 35% thực vật đã bị biến mất, 20% dải san hô ngầm của thế giới đã bị phá hủy và khoảng 20% khác đang bị đe dọa
- Nạn phá rừng và những thay đổi khác có thể làm tăng bệnh sốt rét, dịch tả, mở đường cho những bệnh mới nguy hiểm xuất hiện mà từ trước đến nay chưa được biết đến.
Một nghiên cứu mới nhất của các nhà khoa học Mỹ cho thấy các khu vực có năng suất thấp nhất ở các đại dương đang lan rộng với tốc độ nhanh hơn dự báo. Trong khoảng thời gian từ năm 1998 - 2007, các vùng nước mặn nghèo thực vật bề mặt ở mức thấp tại Thái Bình Dương và Đại Tây Dương đã lan rộng với tốc độ 15% hay 6,6 triệu km 2. Nhiệt độ Trái đất ấm lên làm tăng sự phân tầng các vùng nước đại dương, ngăn cản sự vận chuyển chất dinh dưỡng ở tầng sau trên lớp bề mặt, làm hạn chế sự sinh trưởng và phát triển của thực vật nổi.
2. Biến đổi khí hậu toàn cầu
Vào cuối những năm 1990, mức phát tán dioxyt cacbob (CO 2) hằng năm xấp xỉ bằng 4 lần mức phát tán năm 1950 và hàm lượng CO 2đã đạt đến mức cao nhất trong những năm gần đây. Theo đánh giá của Ban Liêm Chính phủ về biến đổi khí hậu thì có bằng chứng cho thấy về ảnh hưởng rất rõ rệt của con người đến khí hậu toàn cầu. Những kết quả dự báo gồm việc dịch chuyển các đới khí hậu, những thay đổi trong thành phần loài và năng suất của các HST, sự gia tăng các hiện tượng thời tiết khắc nghiệt và những tác động đến sức khỏe con người. Các nhà khoa học cho biết, trong vòng 100 năm trở lại đây. Trái đất đã nóng lên khoảng 0.5 oC và trong thế kỷ này sẽ tăng từ 1,5 0C đến 4,5 oC so với nhiệt độ ở thế kỷ XX. Trái đất nóng lên có thể mang tới những bất lợi đó là:
- Mực nước biển có thể dâng lên cao 25 đến 140cm do sự tan băng và sẽ nhấn chìm một vùng ven biển rộng lớn, làm mất đi nhiều vùng đất sản xuất nông nghiệp, dẫn đến nghèo đói, đặc biệt ở các nước đang phát triển.
- Thời tiết thay đổi dẫn đến gia tăng tần suất thiên tai như gió, bão, hỏa hoạn và lũ lụt. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến sự sống của loài người một cách trực tiếp và gây ra những thiệt hại về kinh tế mà còn gây ra nhiều vấn đề MT nghiêm trọng khác. Ví dụ, các trận hỏa hoạn tự nhiên không kiểm soát được vào các năm 1996-1998 đã thiêu hủy nhiều khu rừng ở Braxin, Canada, khu tự trị Nội Mông ở đông bắc Trung Quốc, Indonexia, Italia, Mehico, Liên Bang Nga và Mỹ. Những tác động của các vụ cháy rừng có thể rất nghiêm trọng. Chi phí ước tính do nạn cháy rừng đối với người đến Đông Nam Á là 1,4 tỷ USD. Các vụ cháy rừng còn đe dọa nghiêm trọng tới ĐDSH.
Kể từ năm 1850, nồng độ CO 2, CH 4, N 2O trong khí quyển toàn cầu tăng rõ rệt do các hoạt động của con người và hiện nay vượt xa so với mức của thời kỳ trước cách mạng công nghiệp. Tổng lượng phát thải các khí nhà kính đã tới mức xấp xỉ 49Gt CO 2vào năm 2005, tức là tăng thêm 20% kể từ năm 1990. Nồng độ các khí nhà kính ngày một cao đồng nghĩa với việc nhiệt độ toàn cầu sẽ tiếp tăng theo thời gian.
Năm 2006, nồng độ CO 2đo được là 381,2 phần triệu )ppm), nồng độ CH 4là 1782 phẩn tỷ (ppb) và nồng độ N 2O là 320 Ippb. So với năm 1850, các con số này đã vượt tương ứng 136%, 255% và 119% (bảng 1).
Bảng 1: Nồng độ khí nhà kính trong khí quyển năm 2006
CO 2(ppm) | CH 4(ppb) | N 2O (ppb) | |
Nồng độ trung bình toàn cầu năm 2006 | 381,2 | 1782 | 320,1 |
Lượng tăng so với năm 2005 | 2,0 | -1 | 0,8 |
Lượng tăng trung bình trong 10 năm qua | 1,93 | 2,4 | 0,76 |
Tỷ lệ so với năm 1850 | 136% | 255% | 119% |
Nguồn: Tạp chí "Thông tin biến đổi khí hậu" - số 1, onre, 2008
Nhiệt độ Trái đất đã tăng 0,5 oC từ cuối thế kỷ XXI. Người ta đã quan sát được nhiệt độ không khí về mặt của những năm nóng nhất thuộc giai đoạn 1980-2000. Tốc độ gia tăng và mức thay đổi nhiệt độ cuối cùng sẽ được quyết định bởi CO 2, CH 4, N 2O và khí nhà kính khác. Hiện nay, nồng độ CO 2trong khí quyển đóng góp khoảng 70% hiệu ứng nhà kính Trái Đất.
3. Sự suy giảm tầng ozon (O 3)
Vấn đề gìn giữ tầng ôzôn có vai trò sống còn đối với nhân loại. Tầng ôzôn có vai trò bảo vệ, chặn đứng các tia cực tím có ảnh hưởng trực tiếp tới đời sống của con người và các loài sinh vật trên trái đất. Bức xạ tia cực tím có nhiều tác động, hầu hết mang tính chất phá hủy đối với con người, động vật và thực vật cũng như các loài vật liệu khác, khi tầng ôzôn tiếp tục bị suy thoái, các tác động này càng trở nên tồi tệ. Ví dụ, mức cạn kiệt tầng ôzôn là 10% thì mức bức xạ tia cực tím ở các bước sóng giây phá hủy tăng 20%. Bức xạ tím có thể gây hủy hoại mắt, làm đục thủy tinh thể và phá hoại võng mạc gây ung thư da, làm tăng các bệnh về đường hô hấp. Đồng thời bức xạ tia cực tím tăng lên được coi là nguyên nhân làm suy yếu các hệ miễn dịch của con người và động vật, đe dọa tới đời sống của động vật và thực vật nổi trong MT nước sống nhờ quá trình chuyển hóa năng lượng qua quang hợp để tạo ra thức ăn thừa trong MT thủy sinh.
Ôzôn là loại khí hiếm trong không khí nằm trong tầng bình lưu khí quyển gần bề mặt Trái đất và tập trung thành một lớp dày ở độ cao từ 16-40km phụ thuộc vào vĩ độ. Ngành giao thông đường bộ do các phương tiện có động cơ thải ra khoảng 30-50% lượng NO xở các nước phát triển và nhiều chất hữu cơ bay hơi (VOC) tạo ra ôzôn mặt đất. Nếu không khí có nồng độ ôzôn.
4. Tài nguyên bị suy thoái
Công nghệ hiện đại cho phép chúng ta khai thác tài nguyên với một mức độ lớn hơn mức độ mà ông cha chúng ta có thể làm rất nhiều.
Tài nguyên khoáng sản là một trong những loại tài nguyên quan trọng không thể tái tạo các tài nguyên này không được phân bố đồng đều trên toàn thế giới. Các quá trình địa chất và sinh học tạo nên tài nguyên khoáng sản đã sảy ra ở một vài nơi trên trái đất nhiều triệu năm trước. Từ sau thời ấy, các vùng đất đai đã bị phân chia thành những thực thể chính trị. Một số nước có một vốn liếng khoáng sản nhiều hơn các nước khác. Bởi vì một quốc gia nào đó được tất cả các tài nguyên khoáng sản mà họ cần bên trong ranh giới lãnh thổ của họ cho nên có sự trao đổi giữa các quốc gia. Đặc biệt là các nước công nghiệp phát triển đã nhập khẩu nhiều loại khoáng sản họ cần từ các nước có những tài nguyên ấy nhưng không có đủ khả năng để khai thác.
Rừng, đất rừng và đồng cỏ hiện vẫn đang bị suy thoái hoặc bị triệt phá mạnh mẽ, đất hoang bị biến thành sa mạc. Sa mạc Saharacó diện tích rộng 8 triệu km 2, mỗi năm bành trướng thêm 5 -7km. Một bằng chứng đổi mới cho thấy sự biến đổi khí hậu cũng là nguyên nhân gây thêm tình trạng xói mòn đất ở nhiều khu vực. Gần đây 250 nhà thổ nhưỡng học Trung tâm Thông tin và tư vấn quốc tế Hà Lan tham khảo lấy ý kiến đã cho rằng, khoảng 305 triệu ha đất mầu mỡ (gần bằng diện tích của Tây Âu) đã bị suy thoái do bàn tay của con người, làm mất đi tính năng sản xuất nông nghiệp. khoảng 910 triệu ha đất tốt (tương đương với diện tích của Australia ) sẽ bị suy thoái ở mức trung bình, giảm tính năng sản xuất nếu không có biện pháp cải tạo thì quỹ đất này sẽ bị suy thoái ở mức độ mạnh trong tương lai gần. Theo tổ chức lương thực thực phẩm thế giới (FAO) thì trong vòng 20 năm tới, hơn 140 triệu ha đất (tương đương với diện tích của Alaska ) sẽ bị mất đi giá trị trồng trọt và chăn nuôi. Đất đai ở hơn 100 nước trên thế giới đang chuyển chậm sang dạng hoang mạc, có nghĩa là 900 triệu người đang bị đe dọa. Trên phạm vi toàn cầu, khoảng 25 tỷ tấn đất vẫn đang bị cuốn trôi hàng năm vào các sông ngòi và biển cả. Theo tài liệu thống kê của Liên Hợp Quốc, diện tích đất canh tác bình quân là 0,31ha/người thì đến năm 1993 chỉ còn 0,26ha/người còn tiếp tục giảm trong tương lai.
5. Ô nhiễm môi trường đang xảy ra ở quy mô rộng
Sự phát triển đô thị, khu công nghiệp, du lịch và việc đổ bộ các loại chất thải vào đất, biển, các thủy vực đã gây ra ô nhiễm MT ở quy mô ngày càng rộng, đặc biệt là các khu đô thị. Nhiều vấn đề MT tác động tương tác với nhau ở các khu vực nhỏ, mật độ đến số cao. Ô nhiễm không khí, rác thải chất thải nguy hại, ô nhiễm tiếng ồn và nước đang biến những khu vực này thành các điểm nóng về MT.
