Một số vấn đề chất lượng công trình xây dựng cơ bản

Bên cạnh những kết quả cơ bản và to lớn đó, một vấn đề được xã hội hết sức quan tâm đó là chất lượng xây dựng, vì chất lượng xây dựng là yếu tố quan trọng trong quá trình xây dựng, quyết định đến bộ mặt đô thị, nông thôn, các khu cụm công nghiệp. Công trình xây dựng không bảo đảm chất lượng sẽ có nguy hại ảnh hưởng đến đời sống xã hội, không ít công trình do không bảo đảm chất lượng đã lún nứt, thậm chí sụp đổ mất an toàn gây ra chết người, hàng năm trên phạm vi cả nước đều có các công trình giao thông thủy lợi, công trình dân dụng, công nghiệp bị sập đổ gây tai nạn nghiêm trọng. Chất lượng công trình không đảm bảo cũng gây mất mỹ quan, giảm độ bền vững của công trình, gây lãng phí tốn kém, thậm chí có công trình phải phá dỡ để làm lại. Những điều đó đã ảnh hưởng đến uy tín nghề nghiệp, đến đời sống xã hội, khiến cho dư luận thêm bức xúc.

Cùng với việc chỉ đạo chống thất thoát trong đầu tư xây dựng cơ bản trong những năm qua, Đảng và Nhà nước đã quan tâm chỉ đạo vấn đề bảo đảm chất lượng công trình xây dựng trên các mặt đó là: Tăng cường quản lý Nhà nước về xây dựng, tích cực đầu tư trang thiết bị kỹ thuật hiện đại, áp dụng các tiến bộ khoa học trong xây dựng. Nhà nước đã ban hành Luật xây dựng, Chính phủ đã có các nghị định, các bộ ngành liên quan đã có những thông tư hướng dẫn, xây dựng được các bộ đơn giá, định mức, các quy định về quy chuẩn, tiêu chuẩn. Thiết lập bộ máy quản lý tham mưu giúp việc cho công tác quản lý nhà nước về chất lượng xây dựng như ở Trung ương có cục quản lý chất lượng xây dựng, ở các tỉnh có các trung tâm kiểm định chất lượng. Xây dựng pháp lệnh thanh tra, hệ thống thanh tra xây dựng từ Bộ đến các tỉnh và huyện được kiện toàn bố trí sắp xếp lại. Ở các trung tâm và doanh nghiệp tư vấn thiết kế, kiểm định được đầu tư các phòng thí nghiệm kiểm định, nhiều nơi được Bộ xây dựng công nhận đạt tiêu chuẩn LAS. Công tác đào tạo bồi dưỡng cán bộ, phân cấp quản lý đầu tư xây dựng, cấp chứng chỉ hành nghề, cải cách thủ tục hành chính trong xây dựng có nhiều cố gắng đã góp phần đưa công tác xây dựng cơ bản nói chung và chất lượng xây dựng nói riêng từng bước vào nền nếp.

Tuy nhiên, chất lượng công trình xây dựng vẫn đang là vấn đề bức xúc hàng đầu, công trình không bảo đảm chất lượng cũng là nguyên nhân làm thất thoát trong đầu tư xây dựng cơ bản. Trong nhiều cuộc hội thảo có nhiều ý kiến của một số địa phương và các ngành, nếu coi thất thoát là 100% thì tham ô, tham nhũng, thất thoát khoảng 60% đến 70% còn lại 30% đến 40% là do yếu tố thiết kế và tổ chức thi công công trình. Cũng chưa có tổng kết chính xác về vấn đề này, song ở nhiều công trình lớn và nhiều địa phương thì vấn đề nêu trên là có thật và cần được tổng kết và có biện pháp tháo gỡ. Dưới đây chỉ xin nêu hai vấn đề có liên quan: Vì sao chất lượng công trình không bảo đảm? Làm thế nào để nâng cao chất lượng công trình?

Vì sao chất lượng công trình không bảo đảm?

Công tác xây dựng cơ bản là một quá trình từ chủ trương đầu tư đến tư vấn thiết kế, thẩm định, đấu thầu, thi công xây lắp, thanh tra kiểm tra giám sát, nghiệm thu, bảo hành bảo trì công trình. Chất lượng công trình xây dựng phụ thuộc vào chất lượng những vấn đề nêu trên, ngoài ra còn phụ thuộc yếu tố chủ đầu tư và ban quản lý dự án. Đây là những vấn đề lớn liên quan đến việc chỉ đạo ở tầm vĩ mô đến công việc ở cơ sở. Trong phạm vi bài viết chỉ nêu một số vấn đề cơ bản:

Về chủ trương đầu tư:Đây là vấn đề quyết định đến toàn bộ dự án, chủ trương đầu tư đúng sẽ mang lại hiệu quả cao, chất lượng công trình tốt, chủ trương đầu tư sai sẽ gây lãng phí tốn kém không bảo đảm chất lượng, hậu quả kéo dài. Trong những năm qua, việc đầu tư xây dựng công trình còn nhiều tồn tại, do nghiên cứu khảo sát chưa tốt, chưa tính toán đầy đủ điều kiện xây dựng công trình, quy hoạch xây dựng chưa gắn với quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội không tính toán đầy đủ yếu tố đầu vào và đầu ra của sản phẩm nhất là những công trình sử dụng vốn đầu tư của Nhà nước, không ít công tình xây dựng ở Trung ương và địa phương còn sai lầm về chủ trương đầu tư: Nhà máy xây xong không có nguyên liệu để sản xuất, phải di dời đến vùng có nguyên liệu hoặc dỡ bỏ, hoặc chuyển đổi mục đích sử dụng. Chợ xây xong không có người đến họp phải bỏ không, nhà máy điện xây xong đã sản xuất được điện, nhưng lại không hòa mạng lưới điện được… Nhiều công trình xây dựng xong không được nghiệm thu phải sữa chữa nhiều hoặc phá đi làm lại gây lãng phí tốn kém. Vấn đề giá cả vật tư, vật liệu, cước vận tải thường xuyên biến động theo xu hướng tăng. Khi lập dự toán, tư vấn thiết kế đã áp giá theo quy định của Bộ tại thời điểm xây dựng công trình. Sau khi đấu thầu xong, nhận được công trình nhà thầu đã thấy lỗ vì giá cả vật tư vật liệu, cước vận tải tăng nhiều. Do vậy đã tìm mọi cách bớt xén rút ruột công trình, thi công sai lệch với thiết kế nhằm bù đắp chi phí về giá cả, ngoài ra cũng chưa có chi phí cho tư vấn phản biện nên đã ảnh hưởng đến chất lượng công trình.

Về tư vấn thiết kế:Nguyên nhân chất lượng công trình không bảo đảm, phần lớn phụ thuộc vào việc khảo sát thiết kế công trình, nhiều công trình tính toán không đầy đủ các yếu tố theo quy định dẫn tới thiết kế sai phải điều chỉnh nhiều lần, có hai vấn đề đáng quan tâm là:

·Thiết kế thường vượt quá yêu cầu của dự toán đầu tư, sử dụng các loại vật liệu đắt tiền để có tổng mức đầu tư cao từ đó có thiết kế phí cao, khi thẩm định và thi công công trình do yêu cầu của Tổng dự toán phải cắt bỏ một số hạng mục hoặc chi tiết lại không được tính toán kỹ do đó đã ảnh hưởng đến chất lượng.

·Thiết kế khá phổ biến là không đúng tiêu chuẩn quy chuẩn, chỉ dựa trên kết quả khảo sát sơ sài. Nhiều trường hợp do chủ đầu tư yêu cầu nên khảo sát còn đơn giản, chưa theo quy định nhất là phần móng. Khảo sát sai, dẫn tới thiết kế sai, chất lượng công trình thấp, những hiện tượng lún, nứt, thấm, dột, sập đổ thường xảy ra.

Mặt khác, năng lực của một số doanh nghiệp làm tư vấn thiết kế còn thấp, không ít đơn vị tư vấn thiết kế tư nhân mới được thành lập thiếu cán bộ chuyên môn, ít kinh nghiệm, phải chiều theo ý của lãnh đạo, chủ đầu tư, bảo sao làm vậy, thiếu độc lập suy nghĩ. Một số hiện tượng chủ đầu tư không thay đổi quy mô công trình, nhưng lại khống chế tổng mức dự toán được duyệt để đến quá trình thi công xin bổ sung. Do vậy, tư vấn thiết kế phải gò ép cho đủ để có thiết kế giao nộp. Cùng với những vấn đề nêu trên hiện nay, chất lượng cán bộ làm tư vấn thiết kế còn yếu về kiến thức, chưa nắm vững tiêu chuẩn quy chuẩn, không được thường xuyên tập huấn nâng cao trình độ, một số cán bộ làm thiết kế, nhưng không có chứng chỉ hành nghề nên có hiện tượng mượn người ký thay để có bản vẽ thiết kế, đây cũng là những vấn đề cần phải chấn chỉnh.

Công tác thẩm tra, thẩm định chưa được coi trọng,hiện nay do việc phân cấp rộng rãi, rất nhiều đơn vị có chức năng thẩm định, trong khi đó đội ngũ cán bộ thẩm định năng lực yếu, chưa có thực tế và kinh nghiệm, không ít trường hợp thẩm định sai hoặc thẩm định không đúng tiêu chuẩn, sau khi hồ sơ thiết kế được thẩm định, thi công vẫn phải bổ sung điều chỉnh đã làm ảnh hưởng đến chất lượng công trình.

Công tác đấu thầukể cả hai hình thức thầu hiện nay là chỉ định thầu và đấu thầu đều có nhiều hạn chế, còn chạy chọt, đút lót để được chỉ định thầu, một số đơn vị được thầu công trình năng lực chuyên môn, khả năng thi công chưa đáp ứng yêu cầu do vậy khi thi công lại phải thuê B khác vào làm. Khi đấu thầu, nhiều doanh nghiệp thường bỏ giá thấp (thấp hơn giá sàn) nhưng biện pháp thực hiện lại không đảm bảo, chỉ cốt sao được trúng thầu, khi thi công lại tìm cách thuyết minh, chống chế, tìm cách chỉ ra phát sinh để xin bổ xung phần thiếu hụt như thiết kế thiếu, thay đổi chủng loại vật tư, giá trị nhân công… đã làm ảnh hưởng không nhỏ đến chất lượng công trình.

Khâu thi công xây lắp:Tuy thời gian qua có nhiều đơn vị có năng lực thi công, trang thiết bị hiện đại, thi công những công trình lớn cấp quốc gia đạt tiêu chuẩn chất lượng thì còn không ít đơn vị năng lực yếu, trang thiết bị phục vụ cho thi công chưa đáp ứng yêu cầu, đội ngũ cán bộ kỹ thuật, công nhân có tay nghề cao quá ít, nên khi thi công không bảo đảm tiêu chuẩn kỹ thuật, không bảo đảm an toàn, chất lượng thấp. Trong khi đó năng lực giám sát rất mỏng, cán bộ làm công tác giám sát viên còn thông đồng với nhà thầu rút ruột công trình, thi công sai thiết kế, chấp hành giờ giấc kỷ cương kỷ luật chưa nghiêm. Việc giám sát của cộng đồng còn hạn chế. Mặt khác, công tác thanh tra, kiểm tra chưa được quan tâm chỉ đạo sát sao, lực lượng và bộ máy thanh tra còn ít kể cả cán bộ và trang thiết bị, đội ngũ cán bộ làm công tác thanh tra còn chắp vá, năng lực hạn chế, việc phát hiện những sai phạm trong xây dựng là do quần chúng nhân dân hoặc do công nhân xây dựng phát hiện tố giác. Biện pháp xử lý sau thanh tra chưa được kịp thời, chủ yếu là xử lý hành chính, chưa đủ sức răn đe, một số công trình chất lượng kém chưa được kịp thời chấn chỉnh làm giảm lòng tin của cán bộ và nhân dân. Công tác kiểm định chất lượng nhưng trang thiết bị chưa đầy đủ, kết luận kiểm định thiếu chính xác. Nhiều công trình làm các thủ tục kiểm định còn mang tính hình thức, thủ tục để được xây dựng, một số công trình khi có sự cố thì mới thấy là công tác kiểm định chất lượng còn sơ sài chưa được chú trọng.

Công tác đào tạo bồi dưỡngcán bộ tuy đã có nhiều cố gắng, nhưng chưa tập trung cao đào tạo bồi dưỡng kiến thức nghiệp vụ như: Quản lý xây dựng, cán bộ làm giám sát, tư vấn thiết kế… Việc cấp chứng chỉ hành nghề chưa được chỉ đạo chặt chẽ, những hiện tượng như mượn bằng cấp, mượn chứng chỉ hành nghề còn diễn ra cũng ảnh hưởng lớn đến chất lượng công trình.

Việc phân cấp quản lý đầu tư xây dựng là một chủ trương đúng đắn, đã phát huy được vai trò chủ động sáng tạo, nâng cao quyền hạn trách nhiệm đối với cơ sở xây dựng, song năng lực trình độ cán bộ, nhất là ở cơ sở chưa đáp ứng yêu cầu về chuyên môn nghiệp vụ. Chủ đầu tư ở cơ sở thường không có kiến thức xây dựng cơ bản nên quá trình xây dựng phải đi thuê hoàn toàn từ tư vấn thiết kế đến giám sát, nghiệm thu… nhiều sai phạm về chất lượng công trình ở cơ sở chủ đầu tư thường đổ hết trách nhiệm cho nhà thầu, tư vấn thiết kế, giám sát, thi công, một số chủ đầu tư rất lúng túng trong chỉ đạo, thưởng ỷ lại và dựa vào nhà thầu, ít có chính kiến của mình. Mặt khác, công tác cải cách thủ tục hành chính vẫn còn rườm rà nên cũng ảnh hưởng đến tiến độ và chất lượng công trình.

Một số biện pháp nâng cao chất lượng công trình xây dựng cơ bản

Từ những vấn đề nêu trên, để nâng cao chất lượng xây dựng công trình, cần tập trung làm tốt một số vấn đề cơ bản sau:

Tăng cường công tác tuyên truyền giáo dụcnâng cao ý thức trách nhiệm cho các tổ chức có liên quan đến xây dựng cơ bản, cho cán bộ và nhân dân nhận thức sâu sắc về tầm quan trọng của việc nâng cao chất lượng công trình xây dựng cơ bản, nắm vững các luật như Luật xây dựng, Luật đất đai, pháp lệnh thanh tra, các nghị định, thông tư hướng dẫn về chất lượng xây dựng, tạo được sự đồng thuận về yêu cầu phải nâng cao chất lượng XDCB, tăng cường giám sát của cộng đồng xã hội, bảo đảm dân chủ công khai, nhất là công khai về quy hoạch XD, chủ trương đầu tư, công tác đấu thầu… đưa vấn đề quản lý và nâng cao chất lượng xây dựng vào nền nếp.

Để khắc phục tình trạng đầu tư dàn trải, kéo dài, không có hiệu quả, chất lượng thấp, cần công khai hóa vốn đầu tư, bảo đảm sự giám sát của quốc hội, HĐND các cấp và nhân dân về chủ trương đầu tư, sau đó tham gia giám sát đấu thầu và thi công xây dựng. Cần có cơ chế chính sách hỗ trợ về giá vật tư, vật liệu, cước vận tải, khi giá thị trường cao hơn so với giá dự toán, nhất là đối với những công trình đấu thầu trọn gói. Mặt khác, cần quan tâm bố trí kinh phí cho tư vấn phản biện để đóng góp và phát hiện sai sót về chất lượng công trình.

Nâng cao chất lượng tư vấn khảo sát thiết kế và giám sát công trình xây dựng

Đây là vấn đề hết sức quan trọng ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng công trình. Cần có quy định rõ hơn để nâng cao trách nhiệm của cơ quan tư vấn lập dự án, khảo sát và thiết kế, phải kiên quyết thực hiện việc xác định trách nhiệm của người khảo sát, tư vấn thiết kế đối với những sai sót trong công tác khảo sát thiết kế và dự toán giá trị công trình, khắc phục tình trạng khảo sát, thiết kể sơ sài qua loa, xa rời thực tế. Tập trung đầu tư nâng cao năng lực của các đơn vị tư vấn khảo sát thiết kế về con người và trang thiết bị, rà soát lại các đơn vị có nhiệm vụ tư vấn khảo sát thiết kế, những tổ chức và các nhân không đủ tiêu chuẩn thì kiên quyết xử lý, tránh hiện tượng thuê hoặc mượn danh nghĩa để khảo sát thiết kế công trình. Đổi mới cơ chế giám sát đầu tư XDCB kể cả chất lượng và giá thành xây dựng, để giám sát có tính khách quan phải bảo đảm tổ chức giám sát độc lập với tổ chức thi công xây lắp, xử lý nghiêm minh những trường hợp giám sát kết hợp với đơn vị thi công xây lắp làm sai thiết kế, rút ruột công trình. Quan tâm chăm lo đến công tác thanh tra xây dựng, tăng thêm quyền hạn trách nhiệm, đầu tư trang thiết bị làm thanh tra bảo đảm cho thanh tra phải là công cụ đắc lực có hiệu quả về nâng cao chất lượng xây dựng công trình.

Nâng cao chất lượng thi công xây dựng công trình

Trước hết để bảo đảm chất lượng phải làm tốt khâu tuyển chọn nhà thầu qua đấu thầu hoặc chỉ định thầu, nhà thầu phải đủ năng lực, tín nhiệm thực hiện đúng thiết kế công trình (đối với những công trình lớn phức tạp cần phải được thẩm tra và lấy ý kiến của tư vấn phản biện để có phương án tối ưu). Trong thi công xây dựng công trình phải bảo đảm đúng quy trình quy phạm, đúng tiến độ, an toàn lao động. Nâng cao trách nhiệm của đơn vị thi công xây dựng công trình, nếu để xảy ra mất an toàn không đảm bảo chất lượng thì chủ đầu tư và nhà thầu thi công xây dựng phải chịu trách nhiệm là chính không đổ lỗi cả cho những đơn vị và tổ chức có liên quan.

Nâng cao ý thức trách nhiệm của chủ đầu tư và Ban quản lý dự án.Ban quản lý dự án và chủ đầu tư phải là người chủ thật sự nên phải có đủ trình độ, công tâm khách quan, không nể nang với nhà thầu khi phát hiện sai sót. Do vậy phải được tuyển chọn thật kỹ, đó phải là những người có đức, có tài, có tác phong làm việc khoa học và lành mạnh. Đồng thời nhà nước cũng phải có chế độ đãi ngộ thích đáng tăng thêm thu nhập cho họ, có kinh phí giao dịch để thực hiện nhiệm vụ, phải có quy chế làm việc của ban quản lý dự án, quy định rõ chức năng nhiệm vụ, mối quan hệ với chủ đầu tư, nhà thầu và về lối làm việc. Thường xuyên kiểm tra kiểm soát trong quá trình xây dựng. Nếu ban quản lý dự án, chủ đầu tư có năng lực ý thức trách nhiệm thì việc thực hiện các nhiệm vụ XDCB sẽ thuận lợi hơn, chất lượng công trình sẽ bảo đảm tốt hơn.

Tăng cường công tác đào tạo bồi dưỡng cán bộ

Xây dựng và hoàn chỉnh hệ thống chương trình đào tạo bồi dưỡng cán bộ ngành xây dựng: Cán bộ quản lý, nghiệp vụ giám sát, công tác thanh tra, tư vấn thiết kế, thi công, chủ đầu tư, nhất là cán bộ làm công tác xây dựng ở cơ sở xã phường thị trấn… tích cực mở các lớp bồi dưỡng, tập huấn tại các tỉnh thành như lâu nay Bộ xây dựng đã giao cho Học viên cán bộ quản lý xây dựng và đô thị, đặc biệt là mở các lớp tập huấn về chất lượng xây dựng công trình. Thực hiện tốt việc cấp chứng chỉ hành nghề xây dựng, người được cấp chứng chỉ hành nghề phải qua các lớp bồi dưỡng phải được đào tạo cơ bản và được rà soát chặt chẽ về nguyên tắc, thủ tục bảo đảm độ tin cậy trong hành nghề xây dựng. Thực hiện tốt công tác cải cách hành chính, giảm bớt những thủ tục không cần thiết trong đầu tư xây dựng cơ bản.

Thực hiện tốt một số biện pháp trên đây, hy vọng chất lượng công trình XDCB sẽ được nâng lên, hạn chế dần những tiêu cực trong đầu tư XDCB.