Một con người có nhân cách vĩ đại

Đã có những bộ phim của người nước ngoài về Bác Hồ, nhưng đây là một bộ phim đầu tiên do các nhà làm phim Mỹ tiếp cận với đề tài này. Bộ phim đang được chuẩn bị quay phần hình ảnh ở Việt Nam với sự hợp tác của Xưởng Phim tài liệu Trung ương. Xin giới thiệu với bạn đọc những ý tưởng của các tác giả về bộ phim này, cũng để qua đó thấy được một cách nhìn nhận của các bạn nước ngoài về bác Hồ của chúng ta.

Trong thế kỷ này, Hồ Chí Minh - người đã lãnh đạo nhân dân Việt Nam hơn 40 nămđánh bại cả Pháp và Mỹ - đã nổi lên là người có nhân cánh vĩ đại và khôn khéo tài tình về chiến thuật. Thật kì lạ là những người phương Tây chỉ biết rất ít những điều về ông, kể cả sức mạnh đáng ngạc nhiên, cuộc đời đầy sóng gió và vị trí của ông trong lòng nhân dân Việt Nam là dấu ấn nổi dậy của những người dân nghèo đứng lên chống lại bọn thực dân giàu có. Với việc tham gia vào các phong trào đấu tranh bí mật và với những bí danh thay đổi liên tục, tên của ông đã đứng đầu danh sách cần lưu ý của cảnh sát ở một số nước. Rồi sau đó ông quay trở lại Việt Nam lãnh đạo cuộc cách mạng dân tộc. Đây là thời gian hoạt động bí mật do đó ông luôn phải cải trang và quyết định hoạt động riêng lẻ và bí mật.

Bộ phim “Những người bạn của Bác Hồ” sẽ phân tích những bí mật này thông qua một vài người biết về ông Hồ. Bộ phim sẽ tìm kiếm để làm toát lên một vài điều như là: tại sao ông chủ tâm tìm kiếm sự giúp đỡ của các lực lượng bên ngoài mà lại chắc chắn rằng chỉ có dân tộc mình và tự mình mới cứu được chính mình. Bộ phim“Những người bạn của Bác Hồ”không phải là bản tường trình về cuộc đời của ông mà đây chỉ là một bộ phim giới thiệu cái nhìn khái quát về ông. Chắc chắn rằng những kỉ niệm của những người bạn ông trong những cuộc gặp gỡ hay trong các cuộc đàm thoại trước đây sẽ tạo nên những sự bình luận. Bộ phim cũng sẽ bao gồm cả những người này. Người xem cũng sẽ hiểu được rõ hơn nữa về nền văn hóa và các giai đoạn lịch sử của Việt Nam, những điều đã tạo nên những con người kiệt xuất. Chúng tôi đã tìm thấy những bài viết được lưu giữ chưa từng biết đến ở Hà Nội như những bức ảnh, những đoạn băng, những trích đoạn phim nói về Hồ Chí Minh. những điều kiện khó khăn ban đầu của ông được miêu tả đầy đủ thông qua sự tương phản giữa sự giàu có đầy thế lực của bọn thực dân với sự nghèo khổ của người dân châu Á. Sự tương phản này sẽ được sử dụng trong suốt bộ phim, vì vậy tạo nên sự chặt chẽ của bối cảnh nhằm mô tả được những giai đoạn mà ông Hồ đã phải đương đầu.

Trong bản lý lịch của mình, ngay cả những kẻ thù chính của ông cũng phải sửng sốt khi biết: trong 40 năm hoạt động, ông đã đem lại một cuộc sống mới cho nhân dân của mình, xây dựng Đảng và bộ máy nhà nước. Bất chấp sự cai trị của chủ nghĩa thực dân, nhân dân Việt Nam dưới sự lãnh đạo của ông đã đương đầu đánh bại một trong những lực lượng mạnh nhất thế giới. Thông qua tất cả những điều đó, ông đã lập nên một quốc gia như bao quốc gia khác. Và đối với Mỹ thì ông tượng trưng cho chiếc chìa khóa, một người đã làm thay đổi đáng kể bầu không khí chính trị và tri thức nước Mỹ.

Sức mạnh đáng kinh ngạc, sự phong phú về cuộc đời và vị trí của ông trong lòng những người dân, đó như là biểu tượng của sự nổi dậy của những người dân nghèo chống lại sự giàu có của thực dân, điều mà ở phương Tây rất ít người biết được.

Trong một cuộc phỏng vấn vào năm 1962 ông Hồ đã nói với nhà báo Bernard Fall rằng: “Ông là người trẻ tuổi có sự quan tâm đặc biệt tới những chi tiết dù là nhỏ nhất về cuộc đời của tôi”.

Fall: “Thưa ông Chủ Tịch, sau hết tất cả, người là biểu tượng của công chúng và dĩ nhiên đó không phải là những phạm vi về bí mật quân sự thì không biết liệu tôi có thể viết về gia đình ông đã sống ở Nga được không?”

Ông Hồ: “Ồ, như ông biết đấy, tôi là một ông già, rất già nữa là khác. Mà một người già thường thích giữ lại cho mình một vài điều bí mật. Tôi chắc là ông sẽ hiểu...”.

Phần lớn cuộc đời của ông bị bao phủ bởi những điều bí mật, điều này đã làm cho những người châu Á dường như bị ám ảnh, ở chừng mực nào đó còn có cả những người da trắng cũng bị ám ảnh bởi những điều bí mật này, nhất là cuối thế kỷ XX. Tuy nhiên ở một khía cạnh nào đó thì ông Hồ cũng đã tạo thêm những bức màn bí mật, đó là những bí mật về các phong trào đấu tranh, ông luôn đứng đầu danh sách những người cần chú ý của cảnh sát một số nước luôn thay đổi tên; sau đó quay trở lại Việt Nam lãnh đạo cách mạng. Đây là giai đoạn hoạt động bí mật vì vậy ông luôn phải hoá trang và hoạt động riêng lẻ, bí mật. Một lần bản danh sách này được báo cáo rằng ông Hồ đã chết trong một nhà tù ở Hồng Kông.

Trong bộ phim này tôi muốn được tìm hiểu những bức màn bí mật mà ông Hồ đã tạo ra thông qua những người đã từng biết ông ở khắp thế giới. Tìm hiểu bí mật này qua cái nhìn của những người bạn cũ là một bước đột phá trong việc tìm hiểu Hồ Chí Minh thực sự là ai và tại sao ông lại là vị lãnh tụ có sức truyền cảm thuyết phục như vậy.

Bộ phim“Những người bạn của Bác Hồ”xem xét và phân tích về bí mật này như là để tìm hiểu lý do tại sao ông Hồ không tìm kiếm sự trợ giúp của các sức mạnh và thế lực ở bên ngoài, mà ông cho rằng muốn cứu nước thoát khỏi cảnh bị đô hộ thì phải tự mình cùng với đồng bào mình tìm ra con đường cứu nước riêng. Và điều mà ông không bao giờ cần đến là những đài kỉ niệm, những cuốn sách, những bức ảnh để chứng tỏ ông với mọi người. Bộ phim sẽ phản ánh niềm tin tưởng tuyệt đối của ông thông qua việc ông là ai, ông đã làm gì để không khó khăn gì trong việc truyền đạt niềm tin đó cho nhân dân của mình. Không như chính quyền Clinton(*) hiện nay muốn cố truyền đạt niềm tin cho nhân dân bằng bất cứ giá nào, nhưng ngược lại nó lại tạo ra sự ngờ vực trong dân chúng. Thực tế là nhân dân đã tin tưởng vào những niềm tin mà ông đã đem đến và họ tin chắc là sẽ thành công. Và cũng từ thực tế đấy có thể là một phát hiện hiệu quả đối với các chính quyền phương Tây đương thời. Tuy nhiên, qua cái nhìn của những người đã từng biết ông, một câu chuyện cảm động về đời tư của những người đã từng biết ông, một câu chuyện cảm động về đời tư của một con người, bao hàm cả những thói quen và những nhược điểm, sẽ được toát lên để cho tất cả mọi người có cảm nhận đầy đủ về Hồ Chí Minh.

Như đã nói ở trên, nhiều người không được biết phần lớn về cuộc đời của ông Hồ, đặc biệt là những năm ấu thơ. Điều gì đã lôi cuốn tôi vẽ lại bức tranh về vùng đất mà ông Hồ đã được sinh ra qua cái nhìn của những người từng biết ông khi ông còn nhỏ? Ông Hồ lớn lên ở tỉnh Nghệ An, miền Trung Việt Nam, một vùng đất cách xa vùng đồng bằng mầu mỡ ở miền Nam. Đây là tỉnh nghèo đói và khô cằn nhưng lại được biết tới là nơi có nhiều người hiếu học. Đây còn là vùng đất đông dân cư của Việt Nam, điều này có nghĩa là những người nông dân chỉ có một ít đất, thường chỉ khoảng 1/5 mẫu Anh. Thiếu đất là nguyên nhân chủ yếu gây nên sự bất mãn và vùng đất này được biết đến là nơi tạo ra sự bất mãn đó.

Những điều tôi muốn bộ phim đề cập đến và mô tả lịch sử bằng một cách gián tiếp và giải quyết các câu hỏi để biết một chút ít về: Tuổi thơ của ông, những câu hỏi đang tồn tại đó là: Những trò chơi nào mà ông thích chơi? Những trò đùa nào mà ông hay đùa với bạn bè? Tuổi thơ của ông Hồ rất cơ cực nhưng đó cũng là thời gian mà ông đã quan sát và học hỏi được nhiều điều. Thực tế thì bộ phim sẽ là một chuyến đi đầy cảm xúc xuyên suốt cuộc đời của ông Hồ. Chính xác thì giai đoạn này chỉ là một phần nhỏ không quan trọng mấy, ở khía cạnh khác bộ phim được làm là để quan sát mối quan hệ giữa gia đình ông và những người Pháp và bất kỳ sự kiện ban đầu nào xảy ra trong cuộc đời ông thì đều vun đắp cho ông có được một tinh thần cách mạng. Đây là cách mà mọi người thường kể những câu chuyện và dường như không có sự mâu thuẫn nào giữa những câu chuyện đó, điều mà chúng tôi hi vọng rằng sẽ khám phá ra một vài phát hiện về ông Hồ. Đặc biệt là những câu chuyện về thời niên thiếu của ông có thể được tiết lộ qua những dòng kí ức của những người kể chuyện với nhiều sự khác nhau thú vị.

Năm 1912, lúc 22 tuổi, ông Hồ đã quyết định rời Việt Nam đi sang phương Tây để học hỏi. Một vài người Mỹ và Pháp đã bối rối không biết bằng cách nào mà ông Hồ, sau khi đã dành những năm ở nước ngoài lại có thể quay trở lại lập nên một lực lượng chính trị đúng đắn ở quê hương ông. Đó là lý do mà ông về Việt Nam trong nhiều năm. Không chỉ là một người Việt Nam muốn được nói lên cảm giác của mình khi đất nước được hoàn toàn tự do mà đồng bào của ông cũng khát khao được nghe hai tiếng “Tự do”.

Ông Hồ bắt đầu chuyến đi bằng việc làm bồi bàn trên tàu Latouche Tréville của Pháp. Ông đã làm việc hai năm trên tàu đi qua nhiều hải cảng ở Châu Phi và Châu Âu, cuối cùng ông dời tàu để làm việc ở Anh trong suốt Chiến tranh thế giới thứ nhất. Ông là thợ làm bánh ở khách sạn Carlton, ông sống một cuộc sống mịt mù và nghèo khổ trong khi đó lại làm việc ở một căn bếp sang trọng và phục vụ cho những người giàu có nhất thế giới. Vào thời gian này, ông bắt đầu có những mối liên lạc với những người Châu Á lưu vong.

Chiến tranh thế giới vẫn tiếp diễn trong những ngày tồi tệ và đen tối nhất thì cũng là lúc ông đã sang Pháp. Tại đây Hồ Chí Minh - người mà cả thế giới bắt đầu biết đến mới thực sự nổi lên, đây cũng là giai đoạn mà phần lớn bộ phim sẽ khai thác nhiều chi tiết thông qua những người biết về ông.

Một phần bộ phim sẽ lý giải những năm tháng cuối đời của ông Hồ qua cái nhìn của những người như Đại tướng Giáp và một số người khác như người đứng đầu phái bộ Mỹ OSS, thiếu tá Archimedes Patti. Thậm chí trong suốt hai thập niên tiếp theo ở CIA, ông Patti vẫn là người ủng hộ ông Hồ mạnh mẽ và tiếp tục cố gắng thuyết phục Tổng thống Mỹ, sau khi tổng thống nghe nói về ông Hồ. Bộ phim sẽ cố gắng làm rõ hơn những vấn đề này nhưng chủ yếu vẫn là tập trung vào những điều có liên quan tới con người thật của Hồ Chí Minh. Có những vấn đề được tiền hành để làm rõ chi tiết bối cảnh lịch sử, nhưng một phần nhỏ của sự việc làm đó là những bí mật về con người Hồ Chí Minh.

Ở phần cuối bộ phim, cuộc đời bí ẩn của ông Hồ có thể vẫn còn tồn tại, nhưng cuộc khám phá về bí mật này sẽ giúp nâng cao sự hiểu biết của chúng ta về con người mà tạp chíTimesđã một lần gọi là: “Người kích động sự hấp dẫn của một con người đã được học ở Matxcơva”. Hiểu được sức mạnh của ông Hồ, không phải là qua những tượng đài kỷ niệm hay những bộ quân phục sĩ quan, ta có thể hiểu được làm thế nào mà nhân dân Việt Nam đã đánh bại được các lực lượng mạnh nhất thế giới. Điều này đã giúp chúng ta, những người da trắng, học được một bài học làm thế nào để sống hoà thuận với những người anh em của mình. Bộ phim“Friends of uncle Ho”không phải là phóng sự về cuộc đời của ông Hồ, nhưng dù sao thì người xem vẫn sẽ hiểu được bản chất của nền văn hoá và lịch sử của một dân tộc, điều đã tạo ra một cá nhân kiệt xuất.

Bộ phim “Những người bạn của Bác Hồ” là một bộ phim có nhiều lớp do việc các nhà làm phim đã tạo ra sự phù hợp trong những cách nhìn khác nhau về văn hoá của những người từng biết ông Hồ. Cùng với việc cung cấp những trang viết, những lá thư và những trường đoạn riêng tư về Bác Hồ đan xen với những cuộc phỏng vấn những người biết về ông. Những điều này được minh chứng bằng lịch sử và những đoạn tài liệu ngắn (như phim 8mm, những bức tranh do Bác Hồ vẽ, những bức ảnh và những đoạn trích dưới dạng phim thời sự trong giai đoạn này).

Cách tiếp cận con người “cá nhân” này sẽ được nhấn mạnh trong suốt bộ phim cùng với những giai thoại, những câu chuyện do những người bạn của ông kể lại. Việc đối chiếu những câu chuyện đầy cảm động qua những thước phim tư liệu sẽ phản ánh đầy đủ cuộc nổi dậy của Bác Hồ đấu tranh giành độc lập cho dân tộc. Những hoàn cảnh khó khăn ban đầu của Bác Hồ đã được mô tả đầy đủ thông qua sự đối lập giữa sự giàu có đầy thể lực của bọn thực dân bên cạnh sự nghèo khổ của những người Châu Á.

Bộ phim “Những người bạn của Bác Hồ” không chỉ là “phim phỏng vấn” chứa đầy những cuộc nói chuyện. Trước khi tiến hành các cuộc phỏng vấn ở Việt Nam, Trung Quốc, Mỹ, Anh, Nga và Pháp, chúng tôi sẽ cố gắng hoàn thiện những thước phim tư liệu có thể. Chúng tôi muốn thể hiện những người bạn của ông dưới một góc độ mà có thể phát huy tận dụng được hết những ưu điểm của những tư liệu cũ. Nhưng tư liệu này sẽ cung cấp những sự kiện diễn biến liên tiếp đã xảy ra trong lịch sử và những chuyện đã xảy ra trên thế giới. cùng với nó các nhà làm phim sẽ mô tả những khoảnh khắc kỷ niệm giữa Bác Hồ với những người bạn .

Bộ phim không phải là cái nhìn phê bình và phân tích về Bác Hồ mà đúng hơn thì chúng tôi làm phim này là để có một sự hiểu biết đầy đủ toàn diện hơn nữa về Bác Hồ. Bộ phim không có dụng ý lên lớp dạy bảo mà là để gợi lên những kỉ niệm đầy xúc cảm, cho phép người xem hiểu được thực sự Bác Hồ là ai.

*Các tác giả viết năm 2000.