Loài khỉ cũng biết nghĩ về tương lai
Trong chuyện cổ tích Estonia , một bé gái nằm mơ thấy một bữa ăn thịnh soạn. Trong giấc mơ, không có dao, thìa, dĩa, nên cô bé không thể ăn các món ăn trên bàn. Đêm hôm sau trước khi ngủ, cô bé thủ sẵn trong tay một cái thìa… Các nhà khoa học đã bị câu chuyện này lôi cuốn và họ đã đặt câu hỏi, liệu việc chuẩn bị sẵn dụng cụ cho tương lai có phải là đặc điểm riêng của con người, hay nó đã trải qua tiến hoá và những loài vật khác cũng có khả năng này.
Từ lâu người ta đã biết rằng động vật có thể sử dụng những công cụ để lấy thức ăn, chẳng hạn như que để khêu nhộng từ bọng cây, hay đá để đập hạt dẻ. Tuy nhiên ngay sau khi ăn, các dụng cụ đều bị vất bỏ. Những hành động, chẳng hạn như chuẩn bị trước một chuyến đi (dường như đặc trưng cho người) đòi hỏi phải có sự cân nhắc, suy nghĩ về tương lai chứ không chỉ đơn thuần là đáp ứng những nhu cầu bức thiết của mình. Liệu “bà con gần gũi” của chúng ta là loài khỉ dạng người có biết lập kế hoạch hay không?
Để kiểm chứng, Nicholas Mulcahy và Josep Call thuộc Viện Tiến hoá nhân chủng học mang tên Max Planck ở Leipzig (Đức) đã thiết kế một “thử nghiệm với cái thìa” đối với 5 con tinh tinh bonobo và 5 con đười ươi. Các kết quả nghiên cứu của họ đã được đăng tải trên tạp chí “Science” số ra gần đây.
Trong căn phòng dành cho cuộc thử nghiệm, thức ăn được sắp đặt sao cho không thể lấy được nếu như không sử dụng một trong những dụng cụ thích hợp. Các con vật chơi đùa và học cách sử dụng dụng cụ, sau đó chúng được đưa sang phòng bên cạnh. Hoá ra, một vài con biết mang theo dụng cụ. Những dụng cụ còn lại được các nhà khoa học cất đi.
Sau khoảng một giờ đồng hồ, người ta lại cho đười ươi và tinh tinh quay trở lại phòng thử nghiệm. Lần này trong phòng không còn bất kỳ thứ dụng cụ nào có thể dùng để lấy thức ăn. Tuy nhiên, một vài con vật đã biết cầm theo dụng cụ và lấy được thức ăn! Hiện tượng này cũng lặp lại trong những lần thử nghiệm tiếp theo, cách nhau tới 14 giờ. Các nhà khoa học cho rằng những con khỉ dạng người biết mang theo dụng cụ không phải là vì chúng cần có dụng cụ trong một thời gian nhất định mà bởi vì chúng biết rằng dụng cụ là cần thiết cho chúng trong tương lai.
Thú vị hơn nữa là việc nghiên cứu đối với loài quạ cũng chỉ ra rằng chúng có khả năng tương tự. Tuy nhiên các nhà khoa học cho rằng chìa khoá để hiểu việc tiến hoá của não người vẫn liên quan đến loài khỉ và họ tập trung nghiên cứu chúng nhiều hơn.
Theo Muleahy và Call, thí nghiệm đã chứng tỏ khả năng của loài khỉ trong việc dự đoán và lập kế hoạch. Các nhà nghiên cứu đã tiến hành thử nghiệm đồng thời đối với tinh tinh và đười ươi để xác định vào thời điểm nào thì tiến hoá não bộ cho phép phát triển khả năng này. Tuy nhiên họ không thể xác định chính xác thời điểm bởi vì đại diện của cả 2 giống khỉ dạng người này đều hoàn thành nhiệm vụ một cách dễ dàng. Điều này có thể có ý nghĩa rằng tổ tiên chung của người, đười ươi và tinh tinh, vốn sống cách đây khoảng 14 triệu năm trước, đã biết nghĩ về tương lai.
Với mục đích tìm hiểu cơ sở thần kinh học của việc lập kế hoạch cho tương lai, các nhà khoa học Nhật Bản đã tiến hành thí nghiệm đối với hai con khỉ rezut. Kết quả thí nghiệm được công bố trên tạp chí “Neuron” số ra gần đây. Người ta đã dạy cho hai con khỉ một trò chơi điện tử trên vi tính, trong đó con trỏ chuột vi tính phải vượt qua một mê cung đơn giản. Con khỉ rezut điều khiển con trỏ bằng những thiết bị cảm ứng gắn trên mu bàn tay. Nếu nó đưa được con trỏ đến đích, nó sẽ được thưởng nước ngọt. Nhiệm vụ đặt ra không khó và các nhà khoa học tin rằng hai con khỉ sẽ hoàn thành nhiệm vụ. Quả đúng là như vậy, cả hai con vật đạt đến 90% số lần thành công.
Vấn đề đặt ra là điều gì diễn ra trong óc chúng khi chúng chơi trò chơi? Các nhà khoa học đã ghi lại sự phản ứng của vỏ não trong thời gian con khỉ rezut dẫn dắt con trỏ chuột vi tính vượt qua mê cung. Họ đặc biệt chú ý đến những vùng não được kích thích khi một mê cung mới xuất hiện nhưng chưa có lệnh “bắt đầu chơi”. Trong thời gian này, bộ não đã chuẩn bị cho một bàn chơi mới. Thật bất ngờ là tính tích cực của não được phản ánh rất ít qua chuyển động của tay khỉ. Chỉ trong thời gian chơi trò chơi, các chuyển động cơ bắp mới rõ rệt. Ngược lại, trước đó, ở giai đoạn chuẩn bị, khá nhiều nơ ron thần kinh bị kích thích. Những khoảng dừng bắt buộc trong trò chơi cho phép xác định liệu những nơ ron thần kinh bị kích thích liên quan trực tiếp đến chuyển động cơ bắp hay liên quan đến việc lập kế hoạch cho những nước đi trong trò chơi sắp tiếp tục.
Các nhà khoa học ngạc nhiên bởi vì hai con khỉ rezut hầu như không nghĩ đến việc chúng sẽ làm gì với đôi tay mà nghĩ về một điều gì đó hoàn toàn khác. Họ đi đến kết luận, rằng trong óc khỉ rezut đã xuất hiện ngay lập tức toàn bộ kế hoạch hành động hoàn chỉnh. Kế hoạch này không liên quan đến chuyển động cơ học của chi trước mà chỉ liên quan đến những chuyển động tiếp theo của con trỏ chuột trên màn hình. Nói một cách khác, đầu tiên hai con khỉ rezut đã mường tượng một cách chi tiết đường đi của con trỏ chuột, rồi sau đó mới đưa ra kế hoạch cụ thể. “Chúng tôi cho rằng, việc lập kế hoạch cho nhiều nước đi ở loài khỉ cũng diễn ra tương tự ở người - Ông Hajime Mushiake thuộc trường ĐH Tohoku, tác giả chính của công trình nghiên cứu, giải thích – Các nơ ron thần kinh trong óc khỉ đã lập ra kế hoạch hành động dựa trên những kết quả sự kiện”.
Nguồn: Science
