Liên hiệp các hội khoa học và kỹ thuật Việt Nam
Thứ bảy, 15/04/2006 01:35 (GMT+7)

Lễ hội Pơ ngát của người cơ - tu ở Quảng Nam

Người Cơ - tu tỉnh Quảng Nam được chia thành 3 vùng: người Cơ - tu vùng cao (Cơ - tu Đriu), người Cơ - Tu vùng trung (Cơ - tu Nal) và người Cơ - tu vùng thấp (Cơ - tu Phương). Đồng bào là cư dân thuộc nhóm ngôn ngữ Môn-Khơ-me (ngữ hệ Nam Á). Hoạt động nương rẫy đóng vai trò quan trọng trong đời sống hàng ngày của họ. Dân số khoảng 5 vạn người.

Người Cơ - tu lập làng, dựng nhà đều chọn đất, chọn rừng ở nơi núi cao, nơi đầu con khe, con suối. Làng (vêêl, ka non, bươl) được lập theo vòng tròn, hình bầu dục, từng ngôi nhà cận kề nhau, mái nhà có hình mu rùa, lợp bằng lá nón, lá mây, tranh. Ở giữa làng có một ngôi nhà (gươl) nơi sinh hoạt chung, tổ chức các lễ hội lớn của làng. Đây là một đặc trưng văn hoá làng bản của người Cơ - tu.

Là cư dân miền núi, sống nhờ hoàn toàn vào nông nghiệp nương rẫy, còn phụ thuộc vào thiên nhiên, do đó ở họ có niềm tin vào đấng siêu nhiên (giàng, thần linh, ma quỷ). Các đấng siêu nhiên này là thế lực vô hình chiếm một vị trí rất quan trọng không những trong tiềm thức mà còn tác động mạnh mẽ đến đời sống, vật chất, tinh thần của người Cơ - tu trong tập quán và nếp sinh hoạt văn hoá lễ hội truyền thống.

Ở người Cơ - tu, ngoài những lễ hội gắn liền với tập quán như thế: lễ hội ăn mừng nhà gươl (Lang tơ rí), lễ ăn mừng lúa mới (Chaharootamêê), lễ ăn mừng được mùa (Bhuối a ví), lễ trong hôn nhân, tang ma, sinh đẻ v.v… còn có nhiều lễ hội gắn liền với sản xuất nương rẫy, tuỳ theo tính chất của từng công việc sản xuất mà lễ hội lớn, nhỏ, khác nhau. Trong các lễ hội đó phải kể đến lễ hội Pơ ngát.

Người Cơ - tu ở Quảng Nam dù phân bố 3 vùng như trên nhưng hội Pơ ngát được họ gọi là “lễ ăn thề kết nghĩa anh em giữa 2 làng Cơ - tu với nhau” (có thể làng người Cơ - tu vùng cao với làng người Cơ - tu vùng thấp và ngược lại). Để có ngày hội Pơ ngát, trước đó trong các dịp lễ hội truyền thống như: lễ ăn mừng nhà gươl, lễ cưới hỏi, lễ tang ma… người ta đã thông qua. Nếu người Cơ - tu làng này chủ động mời làng Cơ - tu khác để kết nghĩa anh em thì hội đồng già làng đó đến làng được mời. Tại đây họ làm một con gà lấy tiết và một ít rượu đem đến nhà gươl để cúng giàng, tổ tiên. Sau khi đã làm thủ tục cúng xong, hai già làng lấy tiết gà bôi lên trán cho nhau, những người tham dự cũng lần lượt lấy tiết gà bôi lên trán cho nhau. Theo giải thích của họ, sở dĩ làm như thế là để cho giàng, thần linh… chứng kiến lòng thành, sự kết nghĩa máu thịt anh em của 2 làng. Họ vừa ăn uống no say, vừa thống nhất ngày tổ chức hội Pơ ngát.

Người Cơ - tu ở Quảng Nam từ vùng cao đến vùng thấp đều có chung một cách tổ chức lễ Pơ ngát. Thông thường, làng chủ động mời thì những thực phẩm, đồ cúng… là gia súc như: heo, bò,…, còn làng được mời thì thực phẩm, đồ cúng thường là gia cầm như: gà, chim hoặc cá… và các loại rau rừng. Tất cả đều được mang đến nhà gươl của làng được mời để chung nhau cho hội Pơ ngát. Tại đây họ cùng chế biến các thức ăn truyền thống dâng lên cúng giàng, tổ tiên.

Mọi người làm một con gà trống, lấy tiết đặt vào mâm cơm cúng giàng gồm: gà luộc chín, tiết gà, những thức ăn như cá khô, ốc, nhiều loại rau rừng, rượu tà vạt. Hai chủ làng đều thực hiện bài cúng cùng một lúc, thường bài cúng có nội dung là:

“Lạy trời cao, lạy đất rộng

Lạy rừng núi, lạy sông suối

Lạy hồn người Cơ - tu ở trên cao

Lạy hồn người Cơ - tu ở dưới

Xin về làng chứng kiến lòng thành của dân bản”

….

Họ lấy tiết gà bôi lên trán của nhau, mọi người dự buổi lễ hôm đó hoặc không dự cũng được bôi tiết gà trên trán. Đây là cử chỉ mà theo họ giải thích là biểu hiện tình cảm sắt son, không gì thay đổi được giữa hai làng. Cuối cùng, mọi người vừa ăn, uống rượu, hát đối đáp, hỏi thăm sức khoẻ nhau, vừa bàn chuyện làm ăn.

Trong hội Pơ ngát nếu có hiến trâu thì tổ chức lễ đâm trâu.

Để làm được lễ này, 2 làng phải cùng nhau lo rượu ngon, thức ăn, một con trâu để làm lễ và nhiều thực phẩm khác… Trước đó khoảng 2 ngày, họ bận rộn làm cây nêu. Những thanh niên khoẻ mạnh vào rừng tìm cây về làm cột đâm trâu (xờ nuh), với các hình thức trang trí mang tính thẩm mỹ cao theo mô típ truyền thống, đục đẽo, tô vẽ những hoa văn, màu sắc đẹp đẽ thể hiện nguồn gốc tộc người, cầu mong cho buôn làng luôn trường tồn… Khi hoàng hôn sắp buông xuống, họ dựng cây nêu, hai bên cột đâm trâu có 2 cây tre làm 2 cây phướn với nhiều dải lụa đan kết tạo nên một mô típ trang trí phụ để cho cột buộc trâu trở nên độc đáo của dân tộc Cơ - tu. Sau đó họ đốt lửa, trâu cũng được mang đến buộc vào cột đâm trâu, dân làng tụ tập quanh cây nêu trước nhà gươl, tiếng trống, cồng chiêng vang lên. Hai già làng làm phép đuổi các tà ma bằng cách cầm trên tay cây củi còn rực lửa, vừa nhảy múa vừa hò hét vang động cả núi rừng. Họ tạo thành một vòng tròn nhảy đủ 6 vòng trong tiếng hò reo của dân làng như quên đi tất cả mệt nhọc, lo toan hàng ngày.

Sáng hôm sau, khi mặt trời vừa chiếu vào cửa sổ nhà gươl, giờ phút thiêng liêng đã đến, dân làng tụ tập trước nhà gươl. Sau khi làm các thủ tục cần thiết và cũng với bài cúng trên, 2 già làng đọc bài khóc tế trâu: “Ơ… ơ… Trâu ơi, mày là đứa con của dân làng. Mày chết đi dân làng đau lòng lắm trâu ơi, trâu ơi… Ơ.. ơ… Trâu ơi, mày chết đi nhưng chính là để cho dân làng ta no đủ, cho giàng, cho thần linh biết cái bụng của làng ta. Ơ …ơ… Trâu ơi, mày chết đi rồi, hãy phù hộ cho dân làng… Ơ …ơ… Trâu ơi…”.Cùng lúc đó, con trâu được nới lỏng dây. Theo tập quán thì già làng, những thanh niên của làng được mời kết nghĩa anh em sẽ là người cầm giáo thực hiện việc đâm trâu, còn già làng và những thanh niên làng đi mời chỉ thực hiện mỗi việc là xua đuổi cho con trâu chạy. Trống chiêng lại vang lên, những thanh niên nam nữ trong điệu múa Cơ - tu uyển chuyển tung tung - da dá vang vọng cả núi rừng. Khi trâu bị đâm chết, họ lần lượt lấy tấm dồ đẹp nhất đắp lên mình trâu, các loại bánh cũng được bỏ vào chỗ trâu chết với ước vọng cầu cho trâu chết vào thế giới thần linh cũng được no đủ. Sau đó các loại bánh này được dân làng lấy ăn, tiết trâu cũng được họ bôi lên trán, lên cổ cầu mong bệnh tật sẽ khỏi, sức khoẻ dồi dào, mùa màng tươi tốt, dân làng no đủ. Trâu được xẻ thịt chế biến các món ăn truyền thống, họ tụ tập lại nhà gươl ăn uống vui chơi, đôi khi kéo dài cả ngày đêm tới sáng hôm sau. Lễ Pơ ngát đến đây chấm dứt, mọi người lần lượt ra về trong niềm hân hoan và thương yêu nhau.

Hàng năm, vào các dịp lễ hội của dân làng như: lễ ăn mừng lúa mới, lễ cưới hỏi, tang ma, lễ bỏ mả… tình cảm anh em 2 làng Cơ - tu được gắn bó hơn, họ được mời đến dự các lễ hội nói trên. Cứ thế con cháu của 2 làng cũng được giáo dục về truyền thống cộng đồng, sinh con đẻ cái trong sự đùm bọc yêu thương của 2 làng, nhiều cặp trai gái cũng được cưới nhau. Thông qua lễ Pơ ngát, sự gắn bó giữa 2 làng được nâng lên gấp bội, hễ làng nào gặp phải khó khăn như ốm đau, bệnh tật, nhà cháy, thiếu ăn… đều được họ đồng tâm hiệp lực hết mình giúp đỡ… Đây có thể được xem là nét văn hoá làng bản độc đáo của cộng đồng dân tộc Cơ - tu so với nhiều dân tộc anh em khác sống trên vùng Trường Sơn - Tây Nguyên.

Nguồn: Dân tộc và Thời đại, số 66,5/2004

Xem Thêm

Thanh Hoá: Hội thảo KH về giải quyết tình trạng thiếu lao động ở nông thôn, lao động trực tiếp tham gia SX nông nghiệp
Sáng ngày 27/5/2025, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật tỉnh (Liên hiệp hội) phối hợp với Sở Khoa học và Công nghệ, Viện Nông nghiêp tổ chức Hội thảo khoa học với chủ đề “Giải pháp giải quyết tình trạng thiếu lao động sản xuất ở khu vực nông thôn, lao động có kỹ thuật, tay nghề cao trực tiếp tham gia sản xuất nông nghiệp, nhất là nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao, nông nghiệp hữu cơ”.
Bình Thuận: Đẩy mạnh ứng dụng khoa học, công nghệ vào sản xuất
Sáng ngày 27/5, tại thành phố Phan Thiết, tỉnh Bình Thuận, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật tỉnh phối hợp với Sở Khoa học và Công nghệ tỉnh tổ chức hội thảo khoa học với chủ đề “Giải pháp đột phá trong ứng dụng tiến bộ khoa học, công nghệ vào thực tiễn quản lý và sản xuất trên địa bàn tỉnh Bình Thuận”.

Tin mới

Trao Giải thưởng Sáng tạo khoa học công nghệ Việt Nam năm 2024
Tối 28/5, tại Hà Nội, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam (Liên hiệp Hội Việt Nam) phối hợp với Bộ Khoa học và Công nghệ, Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam, Trung ương Đoàn TNCS Hồ Chí Minh đã tổ chức Lễ tổng kết và trao Giải thưởng Sáng tạo Khoa học Công nghệ (KHCN) Việt Nam năm 2024.
Quảng Ngãi: Tổ chức Hội nghị tuyên truyền cho trí thức
Chiều 9/5, tại Trung tâm Hội nghị và Triển lãm tỉnh Quảng Ngãi, Liên hiệp hội tỉnh đã phối hợp với Ban Tuyên giáo và Dân vận Tỉnh uỷ tổ chức Hội nghị thông tin, tuyên truyền cho đội ngũ trí thức và Hội viên của Câu lạc bộ Lê Trung Đình tỉnh Quảng Ngãi với chủ đề “Tình hình Biển Đông gần đây và chính sách của Việt Nam”.
Đắk Lắk: Hội nghị phản biện Dự thảo Nghị quyết về bảo đảm thực hiện dân chủ cơ sở
Sáng ngày 27/5/2025, tại trụ sở Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật tỉnh Đắk Lắk (Liên hiệp hội) đã diễn ra Hội nghị phản biện và góp ý đối với Dự thảo Nghị quyết của Hội đồng nhân dân (HĐND) tỉnh Đắk Lắk về việc quyết định các biện pháp bảo đảm thực hiện dân chủ ở cơ sở trên địa bàn tỉnh.
Thanh Hoá: Hội thảo KH về giải quyết tình trạng thiếu lao động ở nông thôn, lao động trực tiếp tham gia SX nông nghiệp
Sáng ngày 27/5/2025, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật tỉnh (Liên hiệp hội) phối hợp với Sở Khoa học và Công nghệ, Viện Nông nghiêp tổ chức Hội thảo khoa học với chủ đề “Giải pháp giải quyết tình trạng thiếu lao động sản xuất ở khu vực nông thôn, lao động có kỹ thuật, tay nghề cao trực tiếp tham gia sản xuất nông nghiệp, nhất là nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao, nông nghiệp hữu cơ”.
Phát động Chiến dịch phục hồi rừng “Rừng xanh lên 2025” tại Sơn La
Hưởng ứng Ngày Quốc tế Đa dạng sinh học 22/5 và Ngày Môi trường Thế giới 05/06, ngày 25/5, Liên Hiệp Hội Việt Nam (LHHVN) đã phối hợp cùng Trung tâm Con người và Thiên nhiên (PanNature), Hạt Kiểm lâm Vân Hồ, Trung tâm Nghiên cứu Sáng kiến Phát triển cộng đồng (RIC) và chính quyền địa phương phát động trồng hơn 18.000 cây bản địa tại hai xã Song Khủa và Suối Bàng, huyện Vân Hồ, tỉnh Sơn La.
Bình Thuận: Đẩy mạnh ứng dụng khoa học, công nghệ vào sản xuất
Sáng ngày 27/5, tại thành phố Phan Thiết, tỉnh Bình Thuận, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật tỉnh phối hợp với Sở Khoa học và Công nghệ tỉnh tổ chức hội thảo khoa học với chủ đề “Giải pháp đột phá trong ứng dụng tiến bộ khoa học, công nghệ vào thực tiễn quản lý và sản xuất trên địa bàn tỉnh Bình Thuận”.
VinFuture 2025 nhận 1.705 đề cử toàn cầu – tăng 12 lần số đối tác đề cử sau 5 mùa giải
Giải thưởng Khoa học Công nghệ toàn cầu VinFuture đã chính thức khép lại vòng đề cử cho mùa giải thứ 5 với 1.705 hồ sơ đến từ khắp nơi trên thế giới. Đặc biệt, số lượng đối tác đề cử chính thức của Giải thưởng đã tăng trưởng vượt bậc, đạt 14.772 đối tác.
Hỗ trợ thực hiện các giải pháp bảo tồn và phục hồi rừng tự nhiên gắn với cải thiện sinh kế bền vững
Dự án Hỗ trợ phục hồi rừng tại huyện Quảng Ninh, tỉnh Quảng Bình do Trung tâm Bảo tồn thiên nhiên Việt là Chủ dự án với mục tiêu hỗ trợ việc thực hiện các giải pháp bảo tồn và phục hồi rừng tự nhiên gắn với cải thiện sinh kế bền vững cho cộng đồng.
Vĩnh Long: Tập huấn nâng cao nhận thức về ứng phó khí hậu gắn với kinh tế xanh
Sáng ngày 23/05, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật tỉnh Vĩnh Long (Liên hiệp hội) phối hợp với Chi cục Môi trường và Kiểm lâm – Sở Tài Nguyên và Môi trường tỉnh, Đảng ủy, UBND xã Thuận Thới, Hợp tác Xã Thuận Thới tổ chức Hội nghị “Tập huấn tuyên truyền nâng cao nhận thức về công tác, ứng phó khí hậu gắn với kinh tế xanh”.
Liên hiệp hội Hà Tĩnh: 30 năm một chặng đường phát triển
Kể từ khi mới thành lập đến nay, hệ thống tổ chức của Liên hiệp hội tỉnh Hà Tĩnh không ngừng được bổ sung, kiện toàn và phát triển. Bên cạnh việc xây dựng và phát triển tổ chức, Liên hiệp hội đã bám sát yêu cầu nhiệm vụ chính trị của từng thời kỳ, khắc phục thách thức, nắm bắt cơ hội để tạo động lực vươn lên.
Đoàn đại biểu VUSTA viếng đồng chí Trần Đức Lương, nguyên Chủ tịch nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam
Chiều ngày 24/5/2025, đoàn đại biểu Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam do TSKH. Phan Xuân Dũng, Bí thư Đảng ủy, Chủ tịch Liên hiệp Hội Việt Nam làm trưởng đoàn đã tới kính viếng đồng chí Trần Đức Lương, nguyên Ủy viên Bộ Chính trị, nguyên Chủ tịch nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam.
Thanh Hoá: Tập huấn Bình dân học vụ số cho cán bộ, hội viên
Ngày 22/5/2025, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Thanh Hóa tổ chức Hội nghị tập huấn về Công nghệ số ứng dụng trong sản xuất và đời sống (Bình dân học vụ số) cho gần 200 cán bộ, hội viên của các hội thành viên, trung tâm trực thuộc, đơn vị liên kết trong hệ thống Liên hiệp hội.