“Kinh tế hỗn loạn, con người dễ tàn nhẫn với nhau”

“Bạo” kiểu nghèo và “bạo” kiểu giàu 

Dưới con mắt của một nhà nghiên cứu về gia đình, chị thấy cuộc khủng hoảng kinh tế toàn cầu có ảnh hưởng như thế nào đến vấn đề bạo hành gia đình?

TS Khuất Thu Hồng:Công việc gắn với đồng tiền, đồng tiền là khúc ruột của nền kinh tế. Khi kinh tế ốm yếu thì ắt hẳn con người cũng mất cân bằng tâm lý. Mất việc làm, nhiều công ty, tập đoàn sa thải hàng loạt nhân viên, trong khi giá cả leo thang, nhu cầu sống ngày càng yêu cầu con người dùng tiền nhiều hơn.

Vậy, vấn đề tiền nong bất ổn thì trạng thái tâm lý con người cũng bị nhiễu loạn. Một điều hiển nhiên, cuộc khủng hoảng kinh tế dẫn đến hàng trăm triệu người bị khủng hoảng “mềm” về tinh thần và khi ấy, bạo lực trong gia đình càng tăng cao. Nói chung, vấn đề kinh tế luôn gắn liền với vấn đề tinh thần của mỗi con người, dù người ấy đang đi kiếm tiền hay vẫn đang “ăn bám”.

Nếu so sánh số lượng, mức độ và tần suất bạo hành gia đình của một nước phát triển ở trình độ cao như Mỹ với một nước đang phát triển như Việt Nam thì nước nào sẽ có “thành tích” hơn?

- Nước giàu có vấn đề của nước giàu và nước nghèo cũng vậy nhưng giàu hay nghèo thì trong mối quan hệ gia đình không thể tránh khỏi những lúc “cơm chẳng lành, canh chẳng ngọt”. Cũng như bệnh tật thôi, người giàu bị bệnh vì ăn nhiều chất béo quá, uống nhiều rượu bia quá còn người nghèo lại bị bệnh do thiếu chất dinh dưỡng chẳng hạn.

Bạo hành gia đình không phân biệt cấp bậc, ngôi thứ, địa vị xã hội, người nhiều tiền với người chưa có nhiều tiền… mà nó như con sâu đục thân có thể “ngoáy” bất cứ gia đình nào. Tôi thấy, nhịp sống và văn hóa là hai thứ chi phối số lượng, mức độ, tần suất bạo lực gia đình.

Người Việt Nam vẫn còn nặng nề tư tưởng “trọng nam, khinh nữ”, nhiều vùng miền vẫn tồn tại hủ tục hôn nhân cưỡng ép. Đó là hai nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng bạo hành trong các gia đình Việt Nam .

Còn nước Mỹ, một đất nước năng động bậc nhất thế giới, vấn đề của họ sẽ nằm ở lối sống thoáng, thích “xê dịch”. Họ cũng phải gồng mình lên để học tập, làm việc trong môi trường có tính cạnh tranh cao nên họ thiếu thời gian cho chính họ và cho những người thân trong gia đình.

Tình trạng ấy dẫn đến những mâu thuẫn “kiểu Mỹ”. Xem những bộ phim Mỹ chiếu trên màn ảnh, có thể thấy những cuộc cãi vã, ẩu đả trong phạm vi gia đình, thậm chí thanh toán nhau bằng súng cũng chỉ xoay quanh mấy vấn đề đó.

Mỗi thời kỳ, mỗi tuýp người trong gia đình cũng khác

Trong hơn 20 năm trở lại đây (tính từ năm 1986 tới nay), theo nghiên cứu của chị, bạo hành gia đình ở Việt Nam có thiên hướng ra sao?

- Chúng tôi chưa có những con số nghiên cứu chính thức nhưng có thể khẳng định, số lượng bạo hành gia đình có tăng dần.

Trước 1986 chưa có những thống kê mang tính vĩ mô nên không có những con số cụ thể vì hoàn cảnh kinh tế lúc đó chưa cho phép, cộng với học thuật của chúng ta còn kém, khái niệm bạo hành gia đình chỉ xuất hiện ở những năm gần đây, ngay cả Luật Gia đình cũng mới được Quốc hội thông qua.

Cho dù bây giờ có thống kê được số lượng bạo hành gia đình thì không có con số của 20 năm trước để đối chiếu. Tôi thấy rằng, cũng như số lượng người nghiện ma túy và mắc HIV ở Việt Nam hiện nay là 180 ngàn hay 200 ngàn, ngay cả những nhà quản lý cũng không nắm được con số chính xác tuyệt đối., vì chúng ta chỉ nắm được số người ở các trung tâm cai nghiện hoặc trại tạm giam. Còn hàng trăm ngàn người chưa được xã hội phát hiện đưa vào các trung tâm vẫn đứng ngoài danh sách.

Bạo hành gia đình cũng vậy, con số chỉ dừng lại ở mức tương đối, có thể mỗi năm sẽ có hàng ngàn vụ bạo hành, phổ biến ở các dạng như bạo hành thân thể, bạo hành tinh thần và bạo hành tình dục.

Hiện tại chưa có nghiên cứu nào để xét trên cơ sở khoa học có một loại bạo hành mới phát sinh trong phạm vi gia đình. 3 loại bạo hành đó đã bao quát tất cả những hoạt động tâm lý, hành động của con người rồi. May chăng chỉ có những biến thể của nó.

Theo chị, những biến thể của những loại bạo hành đó là gì?

- Ví dụ, “chiến tranh lạnh” trong bạo hành tâm lý, đây là kiểu bạo hành thờ ơ, không quan tâm đến những thành viên trong gia đình. Mặt khác, bạo hành tình dục, trước đây chúng ta chỉ biết loại bạo hành này chỉ xảy ra ở những cặp vợ chồng nhưng bây giờ nó có thể lan tỏa ra theo zíc zắc của mối quan hệ huyết thống như: cha – con gái, ông – cháu gái, mẹ - con trai, anh – em, …

Người phụ nữ thường là nạn nhân trong những vụ bạo hành. Khi bị “dính chưởng” họ cần phải gọi cho ai, gặp cá nhân hay tổ chức nào để giải cứu họ?

- Phụ nữ là phái yếu cả nghĩa đen và nghĩ bóng. Xét theo nghĩa bóng thì họ “yếu” là yếu về quyền, yếu về trí tuệ. Quyền lực trong gia đình của người phụ nữ đó là: quyền được làm việc, trình độ hiểu biết về các mối quan hệ trong gia đình... Một nữ trí thức dễ dàng tìm cho mình cách giải thoát khi bị bạo hành hơn là một bà nông dân. Như một người to béo bị ốm thì họ bình phục nhanh hơn những người gầy gò.

Cha mẹ và con cái phải biết lắng nghe nhau để cùng hướng tới cái đích là ổn định mọi trạng thái tình cảm...

Đa phần những người phụ nữ “câm nín” chịu đựng hoặc đi kêu cứu các tổ chức để trợ giúp họ trong cơn bạo hành là những người ít hiểu biết hoặc không có địa vị trong xã hội. Một cơ quan bảo vệ quyền phụ nữ ở Hà Nội hoặc của Trung ương không thể giải quyết từng cá nhân chạy từ Tây Bắc, Tây Nguyên ra đây kêu cứu.

Ở mỗi địa phương, phải có những tổ hòa giải, phải có những “lệ làng” riêng để bảo vệ những người bị bạo hành. Nhưng “lệ” này phải hoàn toàn nhân văn và đúng đắn. Như ở Tây Bắc, ở một vài địa phương, khi chồng đánh vợ thì UBND xã mời anh chồng lên đài phát thanh xã xin lỗi vợ và bà con xóm bản vì làm mất trật tự trị an.

Còn những người “nhiều chữ”, phải chăng họ “an toàn” hơn?

- Hiểu biết thì có dạng bạo lực của hiểu biết, thông thường là những cuộc chiến tranh tâm lý hoặc bạo lực tình dục. Những người kém hiểu biết hơn, họ thường hay chọn nắm đấm để “nói chuyện” với nhau. Nhưng cũng có rất nhiều người có cấp bậc, địa vị xã hội hẳn hoi mà “dần” vợ như kẻ vũ phu.

Chị có cho rằng việc cha hành hạ mẹ hoặc ngược lại sẽ có ảnh hưởng không tốt đến tâm hồn của những đứa con trong gia đình đó không?

- Phần nào trong tính cách của con cái vẫn có “bản sao” của bố mẹ. Sau này, bé gái cũng chọn những anh chàng có nhiều nét giống cha nó để làm chồng. Bé trai cũng vậy, chọn vợ phải xinh như mẹ hoặc đảm đang như mẹ nó. Đừng để “đời cha ăn mặn, đời con khát nước” trong bạo hành gia đình lây sang đời con cái. Ui, tôi cũng sợ cái này lắm chứ! (cười lớn).

“Dao sắc có gọt được chuôi?”

Trong cuộc sống gia đình chị, chị đề cao những nguyên tắc sống nào?

- Trước hết, mỗi thành viên phải tôn trọng tuyệt đối quyền của mỗi người. Người vợ có quyền gì với chồng, với con thì hãy làm tròn trách nhiệm với quyền ấy. Tùy vào hoàn cảnh mỗi gia đình mà thiên chức của mỗi thành viên có khác nhau. Với gia đình tôi, cả hai vợ chồng đều là công chức, con cái đều đã khôn lớn thì mọi việc đều phải giải quyết trên cơ sở thảo luận.

Công việc cơ quan khá bận rộn, về nhà mặt mày hầm hầm nhìn nhau thì chán lắm. Cho nên, nếu có bức xúc gì, vợ chồng con cái hãy nói thẳng với nhau. Con lắng nghe cha mẹ, cha mẹ phải biết lắng nghe con cái để cùng hướng tới cái đích là ổn định mọi trạng thái tình cảm.

Theo nghiên cứu, buổi chiều tối là thời gian con người hay bực tức nhất. Khi ấy, cả nhà “hội quân” trong tổ ấm nên đừng biến căn nhà thành “sàn đấu bốc” hay “sân khấu cải lương”.

Nếu gặp mâu thuẫn trong gia đình, chị có sợ “dao sắc không gọt được chuôi”?

- Trong cuộc sống gia đình, từ những nguyên thủ quốc gia đến những người dân thường nhất, không phải lúc nào cũng trong ấm ngoài êm. Có thể với gia đình này là kiểu “chiến tranh lạnh”, “chiến tranh ngầm”, nhưng với gia đình khác lại là cuộc “chiến tranh nóng” – tức thượng cẳng chân, hạ cẳng tay với nhau.

“Dao” có “sắc” thì hãy “sắc” trong công việc chứ khi về nhà phải “cùn” chứ. Tức là mình phải đặt mình vào những hoạt cảnh tương xứng, khi ở cơ quan, không nên nói chuyện gia đình, còn khi về nhà thì chớ có lôi việc cơ quan ra bàn tán nếu không quá cần thiết.

Tôi là một trí thức, lại hoạt động nghiên cứu lâu năm về vấn đề gia đình thì việc đưa kiến thức vào cuộc sống gia đình tôi diễn ra thường xuyên như việc sáng sáng tôi xách cặp đến cơ quan rồi tối tối lại xách cặp về nhà vậy.

Nhưng cũng như bác sĩ, cứ đâu phải là bác sĩ thì không bị ốm bao giờ. Những “tiểu chiến tranh” có thể xảy ra lắm chứ, nhưng để ngăn chặn và đẩy lùi chúng, cả đôi bên (vợ - chồng, cha mẹ - con cái) đều phải nhận ra giá trị sống của bản thân trong mối quan hệ ruột thịt.