Hình thức tư vấn pháp luật trong trợ giúp pháp lý

Để thực hiện hoạt động này, Điều 20 Luật Trợ giúp pháp lý có quy định: “Người thực hiện trợ giúp viên pháp lý và người tham gia trợ giúp pháp lý”. Trong đó, người tham gia trợ giúp viên pháp lý và người tham gia trợ giúp pháp lý”. Trong đó, người tham gia trợ giúp pháp lý bao gồm: Cộng tác viên của Trung tâm Trợ giúp pháp lý nhà nước, luật sư và tư vấn viên pháp luật làm việc trong tổ chức tư vấn pháp luật.

Hiện nay, toàn tỉnh Tây Ninh có 171 cộng tác viên trợ giúp pháp lý (trong đó: Cộng tác viên cấp tỉnh 41, cấp huyện 34, cấp xã 81, luật sư 15). Từ khi Trung tâm Trợ giúp pháp lý nhà nước tỉnh Tây Ninh được thành lập và đi vào hoạt động cho đến nay (năm 1998), đội ngũ cộng tác viên trợ giúp pháp lý đã góp phần cùng với trợ giúp viên pháp lý và luật sư giúp người được trợ giúp pháp lý bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình, nâng cao hiểu biết pháp luật, xử sự theo các chuẩn mực do pháp luật quy định, góp phần ổn định trật tự xã hội tại địa phương.

Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt được, hoạt động của đội ngũ cộng tác viên trợ giúp pháp lý vẫn còn một số mặt tồn tại, hạn chế. Đó là:

1. Trên thực tế số vụ trợ giúp pháp lý do cộng tác viên trợ giúp pháp lý thực hiện còn ít

Theo số liệu thống kê của Trung tâm Trợ giúp pháp lý nhà nước tỉnh Tây Ninh, trong năm 2009, thực hiện được 639 vụ việc, trong đó trợ giúp viên thực hiện 329 vụ việc, cộng tác viên thực hiện 247 vụ việc, trong số vụ việc này luật sư là cộng tác viên thực hiện 223 vụ việc, cộng tác viên khác chỉ thực hiện được 24 vụ việc; năm 2010, thực hiện được 425 vụ việc, trong đó trợ giúp viên thực hiện 382 vụ việc, cộng tác viên thực hiện 43 vụ việc, trong số vụ việc này luật sư là cộng tác viên thực hiện 30 vụ việc, cộng tác viên khác chỉ thực hiện được 13 vụ việc.

Có thể thấy, một số nguyên nhân làm cho số vụ trợ giúp pháp lý (đối với hình thức tư vấn pháp luật) do cộng tác viên thực hiện ít, đó là:

Thứ nhất,hồ sơ vụ việc trợ giúp pháp lý theo quy định tương đối phức tạp, trong khi đó thù lao cho cộng tác viên lại quá thấp không khuyến khích cộng tác viên thực hiện đúng trình tự, thủ tục quy định.

Điều 43 Luật Trợ giúp pháp lý quy định hồ sơ vụ việc trợ giúp pháp lý bao gồm: Đơn yêu cầu trợ giúp pháp lý; giấy tờ chứng minh là người được trợ giúp pháp lý. Đối với vụ việc trợ giúp pháp lý được thực hiện bằng hình thức tư vấn pháp luật, ngoài các giấy tờ, tài liệu này, trong hồ sơ vụ việc trợ giúp pháp lý còn phải có phiếu thực hiện trợ giúp pháp lý hoặc văn bản tư vấn pháp lý.

Do đó, đối với những vụ việc đơn giản có thể thực hiện trợ giúp bằng hình thức tư vấn miệng hoặc viết đơn, thì cộng tác viên thường không yêu cầu đối tượng phải nộp đầy đủ hồ sơ, không thực hiện chế độ lưu hồ sơ, cũng như chế độ báo cáo cho Trung tâm Pháp lý và cũng không quyết toán.

Thứ hai, đối tượng không biết cộng tác viên trợ giúp pháp lý là ai để tìm đến yêu cầu giúp đỡ.

Mặc dù Tây Ninh có đội ngũ cộng tác viên tương đối đông nhưng lại chưa có cơ chế hữu hiệu để thông báo rộng rãi cho nhân dân biết. Vì vậy, những đối tượng có nhu cầu được trợ giúp không biết để tìm đến.

Thứ ba, quy định về địa điểm trợ giúp pháp lý không thuận lợi cho việc thực hiện trợ giúp pháp lý.

Điều 32 Luật Trợ giúp pháp lý quy định tổ chức thực hiện trợ giúp pháp lý bố trí nơi tiếp người được trợ giúp pháp lý, bảo đảm các điều kiện để họ trình bày yêu cầu được dễ dàng, thuận lợi. Tại nơi tiếp phải niêm yết lịch tiếp, nội quy tiếp người được trợ giúp pháp lý.

Theo quy định này thì người thực hiện trợ giúp pháp lý chỉ được thực hiện trợ giúp pháp lý tại nơi do tổ chức thực hiện trợ giúp pháp lý bố trí. Như vậy, cộng tác viên trợ giúp pháp lý không được thực hiện trợ giúp pháp lý tại nhà riêng. Điều này đã gây khó khăn cho những cộng tác viên trợ giúp pháp lý là cán bộ, công chức, vì trong giờ làm việc tại cơ quan, đơn vị phải thực hiện nhiệm vụ chuyên môn do thủ trưởng giao nhưng ngoài giờ làm việc về nơi cư trú (nhà riêng) lại không được thực hiện trợ giúp pháp lý.

2. Một bộ phận công tác viên trợ giúp pháp lý chưa nhiệt tình, chưa làm hết trách nhiệm của mình khi thực hiện trợ giúp pháp lý cho đối tượng; một số vụ việc trợ giúp hiệu quả chưa cao, do đó chưa thu hút đông đảo đối tượng tìm đến

Nhìn chung, hầu hết cộng tác viên trợ giúp pháp lý đều rất nhiệt tình trong công tác trợ giúp pháp lý cho đối tượng, thực hiện đúng và đầy đủ nghĩa được quy định tại Điều 25 Luật Trợ giúp pháp lý. Tuy nhiên, trên thực tế thời gian qua vẫn còn một bộ phận cộng tác viên trợ giúp pháp lý chưa nhiệt tình, chưa làm hết nghĩa vụ của mình khi thực hiện trợ giúp pháp lý cho đối tượng. Thể hiện ở việc chưa nghiên cứu kỹ hồ sơ và quy định của pháp luật điều chỉnh về vụ việc chưa; hướng dẫn, giúp đỡ đối tượng một cách sơ sài, qua loa, đại khái; đùn đẩy khi thấy vụ việc quá phức tạp; nhận hồ sơ nhưng để quá lâu, đối tượng phải đi lại nhiều lần; trong quá trình thực hiện trợ giúp cho đối tượng, cộng tác viên tỏ thái độ thờ ơ, không quan tâm, không đeo bám cho đến khi có kết quả…

Một bộ phận cộng tác viên chưa thường xuyên cập nhật các quy định pháp luật mới, thực hiện nhiệm vụ chuyên môn chỉ liên quan đến một hoặc một vài lĩnh vực pháp luật nhưng nhận trợ giúp pháp lý trên rất nhiều lĩnh vực pháp luật vì vậy không chuyên sâu, dẫn đến chất lượng trợ giúp không cao.

Vì vậy, những hạn chế đó đã không thu hút đông đảo đối tượng tìm đến cộng tác viên trợ giúp pháp lý.

3. Một bộ phận công tác viên trợ giúp pháp lý chưa được cơ quan, tổ chức tạo điều kiện thuận lợi trong hoạt động trợ giúp pháp lý

Điều 7 Luật Trợ giúp pháp lý quy định cơ quan, tổ chức trong phạm vi nhiệm vụ, quyền hạn của mình khuyến khích, tạo điều kiện để cán bộ, công chức, viên chức, thành viên, hội viên và cá nhân khác làm việc tại cơ quan, tổ chức mình làm công tác viên trợ giúp pháp lý.

Tuy nhiên, tại một số cơ quan, đơn vị do biên chế ít, công việc nhiều, cộng tác viên phải tập trung làm công tác chuyên môn, chưa được cơ quan, tổ chức tạo điều kiện thuận lợi trong hoạt động trợ giúp pháp lý.

Từ những mặt đạt được và chưa được trong công tác trợ giúp pháp lý của đội ngũ cộng tác viên trợ giúp pháp lý trên địa bàn tỉnh Tây Ninh trong thời gian qua, nhằm đề ra các giải pháp để công tác trợ giúp pháp lý (đặc biệt là đối với hình thức tư vấn pháp luật) ngày càng phát triển, mang lại hiệu quả cao hơn trong thời gian tới, chúng tôi có những kiến nghị như sau:

Thứ nhất,đối với đội ngũ cộng tác viên trợ giúp pháp lý, phải nhiệt tình trong công tác trợ giúp pháp lý cho đối tượng, cần thường xuyên cập nhật các quy định pháp luật mới, chỉ nhận trợ giúp pháp lý trên một hoặc một vài lĩnh vực pháp luật chuyên sâu.

Thứ hai, đối với cơ quan, đơn vị nơi cộng tác viên công tác, phải tạo điều kiện cho cộng tác viên hoạt động vì công tác trợ giúp pháp lý là một trong những hoạt động xoá đói giảm nghèo, đền ơn đáp nghĩa.

Thứ ba, đối với Trung tâm Trợ giúp pháp lý nhà nước, cần thông báo rộng rãi cho nhân dân biết danh tính của cộng tác viên, có thể phối hợp với Uỷ ban nhân dân cấp huyện đặt bảng thông báo tại trụ sở Uỷ ban nhân dân, phối hợp với cơ quan, đơn vị có cộng tác viên làm việc đặt bảng thông báo tại trụ sở cơ quan, đơn vị; kiên quyết xử lý theo đúng quy định của pháp luật đối với những cộng tác viên có hành vi vi phạm làm ảnh hưởng đến danh dự, uy tín và hoạt động của tổ chức trợ giúp pháp lý.

Thứ tư, đối với Bộ Tư pháp và Cục Trợ giúp pháp lý, cho phép cộng tác viên thực hiện trợ giúp pháp lý cho đối tượng tại nhà riêng của cộng tác viên; để quản lý đội ngũ cộng tác viên nhằm tránh phát sinh tiêu cực khi trợ giúp cho đối tượng tại nhà riêng, cần quy định những cộng tác viên muốn trợ giúp pháp lý, đồng thời quy định cơ chế kiểm tra, giám sát đối với những trường hợp này.

Thứ năm, đối với Bộ Tư pháp và Bộ Tài chính, cần quy định nâng mức chi thù lao cho cộng tác viên để bù đắp những công sức mà cộng tác viên bỏ ra đồng thời khuyến khích, thu hút cộng tác viên hoạt động.

Với những kiến nghị trên, hy vọng rằng, công tác trợ giúp pháp lý tại tỉnh Tây Ninh nói riêng và trong cả nước nói chung (đặc biệt là đối với hình thức tư vấn pháp luật) ngày càng phát triển, mang lại hiệu quả cao hơn trong thời gian tới.