Trẻ nhũ nhi không dung nạp lactose
Đây là loại đường cơ bản, có chủ yếu trong sữa động vật có vú. Hàm lượng lactose trong sữa mẹ là 72g/lít, trong sữa bò là 47g/lít. Trong hệ tiêu hóa, muốn hấp thu lactose, cần có hoạt động của men lactase để cắt cầu nối giữa hai đường đơn. Bình thường, lactase hiện diện ở niêm mạc ruột, khu trú ở đầu các vi nhung mao trong ruột non. Đây là yếu tố quan trọng để xác định nguyên nhân tiêu chảy có phải do thiếu men lactase, gây không dung nạp lactose ở trẻ.
Trên thực tế, một em bé tiêu chảy cấp, có thể do một trong hai nguyên nhân:
- Trường hợp không dung nạp lactose: ít khi đi kèm với tổn thương ruột, có thể xảy ra ở trẻ còn bú và trẻ nhỏ. Tương đối phổ biến ở trẻ lớn và thiếu niên.
- Trường hợp nhạy cảm sữa bò: gây ra những tổn thương ở mức độ khác nhau trên bề mặt niêm mạc ruột. Có liên quan hệ miễn dịch. Theo thống kê, xảy ra ở 2% - 5% trẻ còn bú trong vòng 1 đến 3 tháng đầu đời. Đến khoảng 1 năm tuổi thì khỏi.
Không dung nạp lactose là một hội chứng gồm các triệu chứng: xảy ra sau khi ăn lactose hay thực phẩm có chứa lactose: đau bụng, tiêu chảy, buồn nôn, đầy hơi, trướng bụng. Triệu chứng thay đổi ở mỗi người tuỳ thuộc vào: lượng lactose ăn vào, mức độ thiếu hụt men lactase, dạng thực phẩm có chứa lactose. Độc lập với nguyên nhân gây kém hấp thu lactose. Sự khỏi phát triệu chứng có liên quan tới lượng lactose không được hấp thu.
Tiêu chảy do lactose không được hấp thu tạo ra một sức tái thẩm thấu lôi kéo dịch và điện giải vào lòng ruột, dẫn đến phân lỏng. Chỉ cần 12g lactose (lượng lactose trong 227g sữa bò) là đủ để gây triệu chứng.
Trướng bụng và đầy hơi: vi khuẩn trong ruột, đặc biệt trong đại tràng, chuyển hóa các lactose không được hấp thụ, tạo ra các axit béo dễ bay hơi và các khí: metan, carbonic và hydro; dẫn đến trướng bụng và đầy hơi. Các axít béo làm giảm pH phân là chỉ điểm sinh học không chuyên biệt nhưng đôi khi giúp ích trong trường hợp kém hấp thụ lactose.
Đau bụng: khi lượng khí được tạo ra trong ruột đủ lớn để gây căng trương ruột và kích thích hệ thần kinh, sẽ xảy ra đau bụng.
Các trường hợp thiếu men lactase
Thiếu lactase nguyên phát:do không có lactase tương đối hoặc tuyệt đối, xảy ra ở trẻ em vào những độ tuổi khác nhau… Là nguyên nhân thường gặp nhất gây kém hấp thu và không dung nạp lactose. 70% dân số thế giới thiếu lactase nguyên chất, thay đổi tuỳ từng sắc tộc. Liên quan đến việc sử dụng sản phẩm sữa trong chế độ ăn (người Bắc Âu), chỉ có 2% dân số thiếu lactase nguyên phát. Ngược lại, xuất độ thiếu lactase nguyên phát tăng hơn 60% ở những vùng ít sử dụng sữa như Cận Đông và Địa Trung Hải, Thái Lan, Trung Quốc, Hàn Quốc, châu Phi… Tuổi khởi phát khác nhau ở các dân số khác nhau. Trẻ em châu Mỹ La tinh, châu Á và da đen, 20% trẻ duới 5 tuổi thiếu lactose. Một số ít khởi phát cấp tính, nhưng điển hình là khởi phát tinh tế và tiến triển dần qua nhiều năm. Hầu hết những người thiếu men lactase khỏi phát triệu chứng ở cuối tuổi thiếu niên và trưởng thành.
Thiếu lactase thứ phát:do viêm dạ dày ruột cấp, tiêu chảy dai dẳng, hóa trị ung thư, hoặc những nguyên nhân khác gây tổn thương viêm mạc ruột non. Có thể phát bệnh ở bất cứ tuổi nào nhưng thường gặp nhất trong thời kỳ còn bú. Các tình trạng bệnh lý căn nguyên gây ra thiếu lactase:
- Nhiễm trùng cấp:thí dụ Rotavirus, gây tổn thương ruột non kèm mất các tế bào biểu mô lớp nhung mao có chứa lactase hay các tế bào bị mất đi thường thiếu lactase. Những nghiên cứu gần đây chỉ ra rằng: ở trẻ còn bú và trẻ bị viêm dạ dày ruột cấp, sự kém hấp thu lactose hầu hết đều không quan trọng. Mặc dù giảm lượng lactase thường đi kèm tiêu chảy, nhưng đa số trẻ còn bú bị giảm lactase không có triệu chứng cơ năng hoặc thực thể kém hấp thu.
- Bệnh Cedilac, bệnh Crohn và các bệnh đường ruột liên quan miễn dịch khác gây tiêu chảy dai dẳng:những bệnh này được nghĩ đến khi nghi ngờ thiếu lactase thứ phát và không tìm thấy căn nguyên nhiễm trùng. Tuy nhiên, tỷ lệ không dung nạp lactose ở trẻ bị bệnh Crohn và viêm đại tràng loét không cao hơn trong dân số chung.
- Suy dinh dưỡng:trẻ còn bú suy dinh dưỡng bị teo niêm mạc ruột non. Ở những nước đang phát triển, kém hấp thu lactose đi kèm với tăng trưởng kém. Cần điều trị bệnh căn nguyên hơn là loại bỏ lactose ra khỏi chế độ ăn, sau khi vấn để nguyên phát được giải quyết, trẻ có khả năng tiếp tục dung nạp lactose.
Thiếu lactase bẩm sinh:cực kỳ hiếm, nếu theo diễn tiến tự nhiên, ngày trước không có loại sữa không chứa lactose và đầy đủ dinh dưỡng thay thế sữa mẹ, những trẻ còn bú mắc bệnh này khó sống được. Những trẻ sơ sinh bị bệnh này thường nhập viện với tiêu chảy kháng trị khi bú sữa mẹ hay sữa công thức có lactose. Sinh thiết ruột non cho thấy đặc điểm mô học bình thường nhưng nồng độ lactase thấp hoặc hoàn toàn không có. Nếu không được chẩn đoán nhanh chóng, tình trạng này đe hoạ tính mạng do tiêu chảy mất nước và chất điện giải.
Thiếu lactase do hệ tiêu hóa chưa phát triển:là thiếu lactose tương đối, gặp ở trẻ sinh thiếu tháng nhỏ hơn 34 tuần tuổi thai. Trong quá trình phát triển hệ tiêu hóa của thai nhi, mãi đến tuần thứ 34. các men lactase và disaccharidase vẫn còn thiếu. Một nghiên cứu ở trẻ sơ sinh cho thấy: khi nuôi ăn bổ sung lactase hoặc dùng sữa công thức có giảm lactase, trẻ tăng trưởng tốt hơn.
![]() |
Trẻ không dung nạp lactose cần áp dụng chế độ dinh dưỡng đặc trị bằng sữa công thức có bổ sung lactase hoặc sữa không có hay giảm lactose |
Chế độ ăn không lactose nên bao gồm nguồn canxi tốt hoặc bổ sung canxi theo nhu cầu mỗi ngày. Các sản phẩm sữa vẫn là nguồn cung cấp chính chất đạm và các dưỡng chất khác cần thiết cho sự tăng trưởng của trẻ.