Tộc người Ơ-đu

Theo truyền thuyết, người Ơ-đu từ Lào di cư sang nước ta cách đây khoảng 200 năm. Hồi ấy, người Ơ-đu một lòng đi theo thủ lĩnh người Khơ-mú đánh đuổi giặc “Tàu Vàng”. Khi giặc “Tàu Vàng bị tiêu diệt gần như hoàn toàn thì họ quay về Lào, một số ở lại Việt Nam.

Ở Tương Dương hiện vẫn lưu truyền câu chuyện: Ngày xưa người Ơ-đu sống ở lưu vực ngọn nguồn Huổi Mác với cuộc sống sung túc. Một hôm Tộc trưởng của họ nổi hứng hô hào: “Ta sống sung sướng rồi thì phải nếm mùi khổ sở một lần cho biết”. Thế là bao nhiêu của cải, lương thực bị khuân ra, trâu bò bị đâm giết đều ném xuống sông, xuống suối. Chuyện náo động đến tai Pò Then, Mường Phạ (ông Trời). Tức giận, hai ông ra lệnh trừng phạt người Ơ-đu. Một đôi vợ chồng do không nghe theo Tộc trưởng mà sống sót đã chạy theo người Khơ-mú, người Thái để tránh sự trừng phạt của Pò Then. Từ đó, người Ơ-đu sống chung với dân tộc khác, nhất là dân tộc Khơ-mú và mai một dần tiếng mẹ đẻ.

Lại có truyền thuyết kể rằng: Ngày xưa, có một Tù trưởng người Ơ-đu rất mạnh, có người con gái xinh đẹp đã lọt vào “tầm ngắm” của người con trai vua Mường. Chiều theo ý con trai, vua Mường đích thân gặp Tù trưởng Ơ-đu cầu hôn cho Hoàng tử. Bị khước từ, vua Mường cho quân lính đốt thành luỹ của Tù trưởng Ơ-đu. Hai người con của Tù trưởng Ơ-đu sống sót đã chạy ngược dòng Nậm Nơn tạo lập cuộc sống mà người Ơ-đu ở xã Kim Đa ngày nay là con cháu của họ.

Hiện giờ ở Kim Đa chỉ còn một số cụ già trên 60 tuổi biết nói tiếng dân tộc mình, còn lại nói tiếng Thái, tiếng Khơ-mú. Ngay cả nghi lễ cúng bái, tín ngưỡng cũng cúng bằng tiếng Thái, tiếng Khơ-mú và họ ăn tết theo tết Nguyên đán chứ không ăn tết theo tết của dân tộc mình.

Tuy nhiên, đám cưới người Ơ-đu vẫn còn giữ được một số tập tục riêng. Đó là con gái Ơ-đu lấy chồng, sáng làm lễ có rượu mời, chiều cưới chính thức, hôm sau mới về nhà chồng. Không hiếm trường hợp người Ơ-đu kết hôn với người dân tộc khác.

Những năm qua, dân tộc Ơ-đu được Nhà nước, chính quyền tỉnh Nghệ An cấp kinh phí xây dựng trường học, cấp phát chăn màn, dầu thắp sáng, muối i-ốt, giống cây - con và vốn đầu tư phát triển sản xuất. Dự án Oxfam Hồng Kông tài trợ xây dựng công trình nước sạch. Toàn bản Kim Hoa gần 80 hộ đã có trên 10 máy thuỷ điện mini thắp sáng loại bóng 25w và hơn một nửa số hộ có radio để nghe thông tin, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước, học tập kinh nghiệm làm ăn của đồng bào trong và ngoài tỉnh…

Người Ơ-đu luôn biết ơn và tin theo Đảng, không đốt rừng, không ngăn sông đãi vàng, không trồng cây thuốc phiện. Với sự quan tâm giúp đỡ của các cấp, các ngành, người Ơ-đu đoàn kết cùng nhau vượt qua đói nghèo, xây dựng cuộc sống ấm no, hạnh phúc, bản làng giàu đẹp, tươi vui.

Nguồn: Dân tộc & Thời đại, số 62, 1/2004, tr 22