Quy hoạch xây dựng điểm dân cư nông thôn - yếu tố cơ bản để phát triển nông thôn bền vững
Hơn 20 năm thực hiện đường lối đổi mới của Đảng, nông thôn nước ta đã liên tục phát triển, góp phần quan trọng ổn định tình hình chính trị, kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội nông thôn được tăng cường, bộ mặt nhiều vùng nông thôn được thay đổi. Hệ thống điện, đường, trường, trạm, hệ thống thuỷ lợi được quan tâm đầu tư. Đến nay đã có 98,9% số xã và 93,34% số hộ gia đình nông thôn có điện, khu vực Bắc bộ và miền Trung cơ bản đã xoá nhà tranh, tre nứa, lá, xoá nhà tạm, nhà dột nát. Tất cả các huyện có chợ hoặc trung tâm thương mại, chợ nông thôn chiếm 74,9% chợ trong cả nước. Đã có 88,3% số xã có trạm y tế trong đó 46% đạt chuẩn quốc gia, 85,5% số xã có điểm bưu điện – văn hoá, 30,6% số xã có nhà văn hoá.
Tuy nhiên nông nghiệp và nông thôn phát triển thiếu quy hoạch, kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội còn yếu kém, môi trường ngày càng ô nhiễm, năng lực đối phó với thiên tai còn nhiều hạn chế. Quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội, quy hoạch xây dựng ở nông thôn còn nhiều bất cập. Nhiều địa phương rất lúng túng trong quy hoạch phát triển giống cây trồng, vật nuôi, quy hoạch phát triển công nghiệp dịch vụ, quy hoạch xây dựng cơ sở hạ tầng, do vậy diện tích đất trồng cây lương thực có nguy cơ giảm nghiêm trọng, hiệu quả kinh tế rất thấp. Nếu không quy hoạch lại các điểm dân cư nông thôn thì chỉ trong một vài chục năm tới nông thôn nước ta sẽ gặp những nguy hại sau:
- Nông nghiệp và nông thôn nước ta vốn là một nước nông nghiệp lạc hậu, đời sống nông dân có nhiều khó khăn, trong sự nghiệp CNH – HĐH thì nông thôn lại càng tụt hậu xa với thành thị, trong khi khoa học công nghệ trên thế giới và ở khu vực thành thị phát triển rất mạnh thì khó có thể gắn nông nghiệp và nông thôn với công nghiệp và hiện đại hoá đất nước.
- Cơ sở hạ tầng kỹ thuật ở nông thôn vẫn lạc hậu, manh mún không thể tạo điều kiện cho người dân nhanh chóng tiếp cận với khoa học - công nghệ và văn minh của thời đại. Đời sống của nông dân vẫn không được cải thiện, sự giao lưu giữa các điểm dân cư nông thôn với các vùng miền và cả nước rất hạn chế.
- Không có quy hoạch thì việc xây dựng cơ sở hạ tầng như điện, đường, trường, trạm, nhà ở của nhân dân rất manh mún lạc hậu, bộ mặt thông thôn chậm đổi mới. Việc xây dựng ở nông thôn vẫn tuỳ tiện, chắp vá, thiếu kỷ cương, kỷ luật dẫn đến lãng phí tốn kém.
- Môi trường ở nông thôn hiện nay đang đặt ra những vấn đề bức bách. Không có quy hoạch xây dựng thì nhiều nơi môi trường sẽ bị ô nhiễm nặng nề, nhất là vấn đề nước thải, rác thải, nguy cơ xảy ra các dịch bệnh nhiều, sức khoẻ nhân dân giảm sút, ảnh hưởng đến đời sống văn hoá, tinh thần của nhân dân.
Từ tình hình chung trên đây, Nghị quyết Trung ương VII khoá X đã đề ra mục tiêu chung là phải xây dựng nông thôn mới có kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội hiện đại, cơ cấu kinh tế và các hình thức tổ chức sản xuất hợp lý gắn nông nghiệp với phát triển nhanh công nghiệp dịch vụ đô thị theo quy hoạch, xã hội nông thôn ổn định, giầu bản sắc văn hoá dân tộc, dân trí được nâng cao, môi trường sinh thái được bảo vệ, đời sống nhân dân được nâng cao.
Quán triệt chủ trương của Trung ương, việc quy hoạch xây dựng các đểim dân cư nông thôn (bao gồm các xã, các thị tứ, thị trấn) là vấn đề hết sức cấp bách và quan trọng trong thời gian tới. Dưới đây xin nêu một số vấn đề cơ bản.
1. Hiện trạng chung về xây dựng ở nông thôn
Khu vực dân cư nông thôn ở nước ta có thể tạm chia ra làm 3 vùng miền có đặc điểm như sau:
- Nông thôn miền núi:diện tích rộng, dân cư thưa thớt, ở tản mát, hệ thống cơ sở hạ tầng như giao thông, điện, đường, trường, trạm có nhiều khó khăn, trình độ dân trí thấp.
- Nông thôn miền đồng bằngbao gồm cả ở Bắc bộ, Trung bộ và Nam bộ: dân cư đông, ở tập trung, diện tích hẹp, hệ thống hạ tầng trong nhiều năm qua được quan tâm xây dựng tương đối ổn định, đáp ứng được yêu cầu của nhân dân. Tuy nhiên ở nhiều nơi xây dựng thiếu quy hoạch, nhiều hiện tượng làm lấn, làm trái quy định: vấn đề cấp thoát nước, vệ sinh môi trường, ô nhiễm đang là vấn đề bức xúc, nhiều nơi thiếu nhà văn hoá để hội họp sinh hoạt, hệ thống chợ chưa được củng cố, hệ thống nghĩa trang, nơi thu gom xử lý rác thải, nước thải còn nhiếu kém.
- Nông thôn miền biển:dân cư vùng biển tập trung nhưng nhìn chung về hệ thống hạ tầng còn nhiều khó khăn, yếu kém, nhất là vấn đề vệ sinh; hạ tầng xã hội như trường học, trạm xá, nhà văn hoá nhiều nơi ít được quan tâm.
2. Nhận thức chung về quy hoạch các điểm dân cư nông thôn
Cần thống nhất chung về quy hoạch các điểm dân cư nông thôn, trước hết phải nắm vững Nghị quyết Trung ương VII khoá X về nông nghiệp, nông dân, nông thôn, làm tốt các công tác tuyên truyền để mọi người dân hiểu chủ trương của Đảng, Nhà nước quyết tâm thực hiện theo phương châm Nhà nước và nhân dân cùng làm. Quy hoạch điểm dân cư nông thôn phải bảo đảm giữ được những nét xây dựng cơ bản của địa phương hiện nay, trên cơ sở tôn trọng lịch sử văn hoá và truyền thống của địa phương, hướng tới xây dựng nông thôn mới văn minh hiện đại và bền vững. Quy hoạch điểm dân cư nông thôn phải phù hợp với đặc thù vùng, miền, phù hợp với quy hoạch của các huyện thị, bảo đảm sinh hoạt, đời sống nhân dân thuận lợi. Quy hoạch điểm dân cư nông thôn phải bảo đảm tính dân chủ và công khai để mọi người dân trên phạm vi quy hoạch biết và tham gia ý kiến để quy hoạch xây dựng hợp lý hơn và đạt hiệu quả cao hơn. Việc thực hiện dân chủ công khai quy hoạch phải bảo đảm dân chủ thực sự, tránh hình thức áp đặt vì không ai hiểu địa bàn bằng người dân cư trú trên mảnh đất của địa phương. Chỉ có làm tốt những vấn đề nêu trên thì mới tạo được sự đồng tình ủng hộ đóng góp của nhân dân bảo đảm cho quy hoạch có tính khả thi và thực hiện đúng tiến độ.
3. Những nội dung cơ bản về quy hoạch các điểm dân cư nông thôn
Quy hoạch điểm dân cư nông thôn cũng giống như các loại quy hoạch khác, đều phải có quy hoạch chung và quy hoạch chi tiết và các bước tiến hành từ khảo sát, đo đạc đến lập quy hoạch, thẩm định, công khai lấy ý kiến. Sau khi được phê duyệt thì tăng cường quản lý và thực hiện quy hoạch theo trình tự đề ra.
Tuỳ theo đặc điểm của từng vùng miền (miền núi, đồng bằng, miền biển) và quy mô của từng địa phương để lập đồ án quy hoạch. Nhìn chung quy hoạch điểm dân cư nông thôn phải đảm bảo những yếu tố sau:
a. Điều tra, khảo sát để lập nhiệm vụ quy hoạch
Nhiệm vụ quy hoạch xây dựng phải được dựa trên những tư liệu, số liệu điều tra khảo sát, tổ chức sắp xếp không gian lãnh thổ trên cơ sở khai thác sử dụng hợp lý đất đai phù hợp với điều kiện của từng địa phương. Xác định rõ khi quy hoạch phải giữ lại những gì, những gì phải điều chỉnh thay đổi, những gì phải làm mới, tránh tình trạng khi xây dựng phải điều chỉnh nhiều lần. Điều tra khảo sát lập nhiệm vụ quy hoạch gắn với quy hoạch của cả vùng, khu, có mối liên hệ mật thiết, bảo đảm theo hướng nông thôn mới, văn minh, hiện đại, phát triển bền vững.
b. Đồ ấn quy hoạch điểm dân cư nông thôn
 |
- Đường giao thông:hiện nay đường giao thông còn chắp vá do vậy khi thiết kế lại cần chú ý bảo đảm giao thông nội bộ và giao thông liên xã, liên vùng thuận lợi. Đường nội bộ có mặt cắt trung bình khoảng 6 – 8 m, đường liên thôn, liên xã tuỳ theo điều kiện quy mô có thể từ 10 – 15m; có thể láng bê tông hoặc nhựa, giao thông phải được gắn với hệ thống thoát nước.
- Hệ thống cấp điện, cấp thoát nước:Đây là hai yếu tố quan trọng phục vụ cho người dân sinh hoạt. Tuỳ theo số hộ dân để thiết kế trạm cấp điện, về cấp nước sinh hoạt (xã, thị tứ, thị trấn), nên có một trạm cấp thoát nước, hệ thống thoát nước nước phải được nối liền với hệ thống thoát nước của liên xã, liên vùng.
- Về phân khu chức năng:Đối với điểm dân cư nông thôn hiện nay khi quy hoạch mới phải đặc biệt quan tâm đến việc phân khu chức năng gồm khu trung tâm hành chính, khu văn hoá xã hội, khu kinh tế bao gồm cả tiểu thủ công nghiệp, chăn nuôi tập trung và dịch vụ thương mại, khu vui chơi giải trí và khu dân cư. Mỗi khu phải dựa trên các công trình đã có, nên mở rộng và giữ lại những cơ sở văn hoá truyền thống của địa phương.
- Khu trung tâm hành chính:Bao gồm trụ sở UBND, Đảng uỷ địa phương, nhà văn hoá, trụ sở các hợp tác xã.
- Khu văn hoá xã hội:Bao gồm các trường phổ thông trung học, phổ thông cơ sở, trường tiểu học, trường lớp mẫu giáo, trạm y tế, nơi vui chơi giải trí như sân vận động hoặc có điều kiện là công viên nhỏ.
- Khu kinh tế bao gồm:Các cơ sở dịch vụ thương mại, chợ, khu chăn nuôi tập trung, các cơ sở sản xuất công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp. Những địa phương có nghề truyền thống thì nên quy hoạch thành khu sản xuất có thiết kế hệ thống xử lý nước thải, rác thải.
- Khu dân cư mới:Giải quyết cho những hộ phải di chuyển để giải phóng mặt bằng và những hộ mới phát triển, quy hoạch và thiết kế phải phù hợp với điều kiện nông nghiệp, nông thôn và sinh hoạt, sản xuất của nông dân.
- Quy hoạch điểm dân cư nông thôn phải đặc biệt quan tâm đến hệ thống xử lý nước thải, khu vực chôn lấp xử lý rác thải, nghĩa trang, hệ thống cây xanh, hệ thống thuỷ lợi, một số nơi đặc thù thì phải quan tâm đến việc bố trí nhà chùa, nhà thờ bảo đảm cho sinh hoạt và phục vụ đời sống nhân dân.
4. Tổ chức thực hiện
Cần quán triệt sâu rộng trong cấp uỷ, chính quyền, cán bộ, đảng viên từ tỉnh đến cơ sở, đây là một chủ trương lớn của Đảng và Nhà nước. Để thực hiện quy hoạch phải có sự thống nhất và đóng góp của toàn Đảng, toàn dân và sự hỗ trợ của cấp trên, trên cơ sở đó từng địa phương xây dựng kế hoạch triển khai thực hiện. Về kinh phí, theo kinh nghiệm ở một số địa phương như Nam Định, kinh phí để lập quy hoạch điểm dân cư nông thôn có sự hỗ trợ của tỉnh, của huyện, địa phương bỏ ra một phần, kinh phí của nhà đầu tư và huy động các nguồn tài trợ khác. Để triển khai thực hiện nên tổ chức làm điểm sau đó nhân ra diện rộng như ở Thái Bình năm 2009, Tỉnh uỷ, UBND tỉnh tổ chức làm điểm của tỉnh một cơ sơ, mỗi huyện làm một cơ sở rút kinh nghiệm chung, sau đó triển khai ra các điểm dân cư trên toàn tỉnh. Phấn đấu từ nay đến năm 2015 tất cả các điểm dân cư nông thôn phải quy hoạch xong trong đó có khoảng từ 30 - 40% được triển khai thực hiện.
Quy hoạch điểm dân cư nông thôn cần đặc biệt chú ý đến việc dân chủ công khai lấy ý kiến của nhân dân, tạo sự đồng tình nhất trí của nhân dân, tránh sự thắc mắc khiếu kiện hoặc những khó khăn trong giải phóng mặt bằng khi thực hiện quy hoạch. Đối với từng địa phương phải lập ban chỉ đạo, có phân công, phân cấp cụ thể để thực hiện. Đồng thời phải tập trung nâng cao chất lượng đồ án quy hoạch, bảo đảm tính khả thi của quy hoạch. Hy vọng làm tốt một số điểm trên đây sẽ góp phần tích cực vào việc phát triển nông thôn bền vững và thực hiện tốt Nghị quyết Trung ương VII khoá X về nông nghiệp, nông dân nông thôn.
Tài liệu tham khảo:
- Nghị quyết Hội nghị BCH TW lần thưs 7 khoá X.
- Tài liệu nghiên cứu cùa Ban Tuyên giáo X - Nhà XB Chính trị quốc gia xuất bản 2008.
