Liên hiệp các hội khoa học và kỹ thuật Việt Nam
Thứ ba, 07/08/2012 20:58 (GMT+7)

Nguyễn Hoàng & Minh Đức Vương thái phi

Như vậy, chỉ có bà Minh Đức Ý Cung Gia Dụ, mẹ Nguyễn Phúc Nguyên là hoàng hậu được ghi trong chính sử. Còn bà Minh Đức vương Thái phi, thứ phi, mẹ hoàng tử Tôn Thất Khê, được ghi trong ĐNLTTB, vì ông này rất có công, trải qua ba triều nhà Nguyễn, Nguyễn Hoàng, Nguyễn Phúc Nguyên và Nguyễn Phúc Lan.

ĐNLTTB ghi vắn tắt sự nghiệp của Khê, nhưng Đại Nam thực lụcnói chi tiết hơn. Năm 1626, Nguyễn Phúc Nguyên, tuổi cao, nên trao mọi việc trong nước cho Khê (Sđd, tr.52). Năm 1635, trong lời trối trăng, nhà chúa đã cậy nhờ Khê giúp đỡ hoàng tử lúc này còn chưa đủ lịch duyệt cai trị nước. Khê cúi đầu vâng lệnh (Sđd, tr.66).

Nguyễn Phúc Lan lên ngôi năm 1635, nhưng trấn thủ Quảng Nam tên Anh, con thứ ba của Hy Tông Hoàng đế (Nguyễn Phúc Nguyên) âm mưu làm phản. Nguyễn Phúc Lan, con thứ hai của Hy Tông, vừa chán nản vừa lo sợ, cho vời Khê vào và ngỏ ý muốn nhường ngôi cho chú, nhưng Khê không nhận. Khê nhất định cho bắt Anh giết đi (Sđd, tr.69). Việc Khê chối không nhận ngai vàng và thanh toán âm mưu phản loạn, đã được đánh giá rất cao. Vì thế nhà chúa thưởng cho ông một cỗ kiệu son then và một quả ấn đồng. Sử có lời phê rất xác đáng như sau: “Khê là người họ thân của chúa, giúp việc chính trị trước sau 41 năm, trải qua ba triều, đức lớn công to, làm chỗ dựa quan trọng của đương thời, khi mất thọ 58 tuổi. Chúa thương tiếc lắm, tặng Tá lý tôn thần bình chương quân quốc đại sự Tường quận công, thuỵ là Trung nghị (năm Gia Long thứ 5 cho tòng tự ở Thái miếu; năm Minh Mệnh thứ 12 phong Nghĩa hưng quận vương”).(Sđd, tr.74)

Theo Gia phả họ Nguyễn, người ta cho biết: Khê được mai táng ở xã Hiền sĩ, phủ Thừa Thiên và đền thờ ông được xây ở xã Nam Phố. Theo sắc vua Gia Long, một người trong dòng họ, ở mỗi hệ, đều được tước đội trưởng. Để sửa lăng tẩm, còn được 15 sào ruộng và phục dịch.

Nếu ông mất năm 1646 và thọ 58 tuổi, thì ông sinh năm 1588, lúc Nguyễn Hoàng 64 tuổi. Một vị chúa lấy vợ mọn vào tuổi này là việc thông thường.

Về bà Minh Đức vương Thái phi mẹ hoàng tử Khê này, như đã nói, chính sử không đề cập tới. Trái lại, trong tác phẩm các giáo sĩ ngoại quốc đến truyền giáo ở Việt Nam vào đầu thế kỉ XVII này, người ta thấy nói tới bà khá nhiều.

Người thứ nhất khám phá ra danh tính bà là giáo sĩ Léopold Cadìere. Ông đã viết một bài đăng trong Tạp chí Những Người bạn Cố Đô Huế(Bullentin des Amis du Vieus Huế, BAVH) với nhan đề Một bà công chúa theo Kitô giáo trong triều những ông chúa nhà Nguyễn tiên khởi(Une princesse chétienne à la Cour des premiers Nguyễn). Thực ra L.Cadìere đã làm việc này bởi vì một đàng ông đọc sách giáo sĩ Tây phương đến truyền giáo ở Việt Nam thế kỷ XVII, tỷ như A.de Rhodes, Sac-cano, và đàng khác ông tinh thông chữ Hán và đọc nguyên văn các tác phẩm như ĐạiNam thực lục, Đại Nam liệt truyện tiền biên, vào đầu thế kỉ XX này, chưa được dịch ra Việt ngữ. Kết luận, hình ảnh bà Minh Đức vương Thái Phi, vương phi chúa Nguyễn Hoàng, thân mẫu hoàng tử Tôn Thất Khê, hiện lên rất rõ ràng và trong sáng, Trong các sách viết bằng tiếng Pháp của các giáo sĩ này, không bao giờ nói rõ tên bà. Thường chỉ viết thí dụ là bà thứ phi của chúa Nguyễn quá cố (F.Cardim, 1646), bà hoàng có họ gần với nhà chúa (A. De Rhodes, Hành trình và truyền giáo, 1652). Bà dì của nhà Nguyễn (Nguyễn Phúc Lan), bà thân mẫu của nhà chúa (Nguyễn Phúc Lan)… Tên thật của bà không được nhắc tới trong các văn bản này. Chỉ thấy nói tới bà dưới tên “pháp danh” là bà Marie, hoặc Marie Madeleinne, nhưng sau cùng chữ Marie được sử dụng nhiều hơn và chính xác hơn.

Trong Hành trình và truyền giáo, 1652, nhất là trong Truyền giáo ở Đàng Trong, 1652, A.de Rhodes nói nhiều tới bà vương phi theo Kitô giáo này. Năm 1642, khi Rhodes tới Đàng Trong, ông đã theo giáo sĩ De Pina tới Huế thăm bà vương phi do chính De Pina rửa tội. Rồi sau nhiều sự cố ông ra Bắc Hà 1627-1630, trở về Macao 1630-1640, ông được phái vào Đàng Trong 1640-1645. Trong 5 năm này, ông có nhiều dịp tới thăm bà vương phi theo Kitô giáo. Bà này có nhà nguyện trong tư gia con bà là hoàng tử Khê. Các giáo sĩ cũng như thương gia ngoại quốc cũng thương lui tới nhà bà. Các nghi lễ phụng tự cũng thường được cử hành tại nhà bà. Cho tới một hôm, chúa Nguyễn Phúc Lan tỏ ý không bằng lòng. Ông cho người nhắn nhủ Khê bảo cho bà biết nên làm kín đáo hơn. Do đó, để bảo tồn chữ “trung” Khê đã hi sinh chữ “hiếu”, ông này cho triệt phá nhà thờ Kitô giáo trong tư thất ông. Việc này làm cho bà vương phi như điên như dại, bà đã bỏ nhà đi mấy ngày. Được A.de Rhodes khuyên dụ, bà mới trở về nhà.

Trong Hành trình và truyền giáo, có tích truyện một tàu Tây Ba Nha bị bão đưa vào bờ biển Hội An. Trên tàu có mấy nữ tu người Tây Ba Nha bị nhà cầm quyền Macao thuộc Bồ Đào Nha trục xuất. Thế là đã có cơ hội cho bà vương phi tới thăm phục dịch và đàm đạo. Bà đã kín đáo tới chứ không công khai lộ liễu. Đó là vào năm 1645.

Ngày 22-8-1646, hoàng tử Khê con bà mất. Ngày 19-3-1648, cháu và dượng tử của bà là Nguyễn Phúc Lan cũng mất. Còn bà thì vào cuối năm 1648 hoặc đầu 1649. Saccano viết khá cảm động về bà. Cái chết của bà là một tang lớn cho giáo đoàn và một mất mát khôn lường. Bà là trụ cốt cho giáo đoàn và giáo dân nương tựa. Có bản văn nói bà mất năm 76 tuổi thọ, nhưng cũng có thể, theo L.Cadìere, là 70 thì chính xác hơn.

Phần mộ của Nguyễn Hoàng được xây ở làng Thạch Hãn sau cải táng đem về xã La Khê, huyện Hương Trà.Hoàng tử Khê có phần mộ ở xã Hiền Sĩ xa nội thành Huế chừng 15 cây số về phía bắc. Còn phần mộ của bà Minh Đức vương Thái phi hoặc ở cạnh mộ huyện Nguyễn Hoàng hay nằm cạnh hoàng tử Khê? Không ai biết.

Trong quốc sử, bà không được nhắc nhở tới, trừ trong Gia phả họ Nguyễnvà trong Liệt truyện. Nhưng trong giáo sử, bà có địa vị lớn trong lịch sử Kitô giáo ở Việt Nam, đúng hơn ở Đàng Trong đầu thế kỷ XVII.

Theo vết chân L.Cadìere, nhà văn Phạm Đình Khiêm đã viết lại tiểu sử bà Minh Đức vương Thái phi, Sài Gòn, 1958(?) và có đề cập tới bà trong tác phẩm Người Chứng thứ nhất, Sài Gòn, 1959.

Phần chúng tôi, chúng tôi cũng làm lại công việc của các bậc đàn anh và kiểm điểm lại các sự cố trong bản dịch và chú giải Tường trình về Đàng Trong1645, của A. de Rhodes, California, 1993.

Mới đây, trong Lịch sử phát triển Công giáo ở Việt Nam, trong Nguyệt san Công giáo và Dân tộc, số 56, tháng 8-1999, tác giả chỉ nhắc rất sơ lược tới nhân vật chúng tôi cho là rất đặc biệt này, (Sđd, tr.105, 106). Bài then chốt của L.Cadìere và tác phẩm của Phạm Đình Khiêm cũng không được nhắc tới.

Chúng tôi thiết nghĩ bà Minh Đức vương Thái phi, thứ phi của chúa Nguyễn Hoàng (1525-1613), thân mẫu của hoàng tử Tôn Thất Khê (1588-1646) mà sử nhà Nguyễn rất trân trọng ghi chép, phải được nhắc nhở đầy đủ hơn trong Lịch sử truyền giáo ở Việt Nam.

Chú thích:

1. Đại Nam liệt truyện tiền biên, Hà Nội, 1995, tr.267.

2. Đại Nam liệt truyện tiền biên, Hà Nội, 1995, tr.84-89


Xem Thêm

Phát huy vai trò, trách nhiệm của đội ngũ trí thức trong sự nghiệp đổi mới, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc
Ngày 25/6/2025, tại Tp. Huế, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam (Liên hiệp Hội Việt Nam) chủ trì, phối hợp với Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật thành phố Huế (Liên hiệp Hội TP. Huế) tổ chức Hội thảo “Phát huy vai trò, trách nhiệm của đội ngũ trí thức để góp phần tích cực cho sự nghiệp đổi mới, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc theo tinh thần Nghị quyết số 45-NQ/TW ngày 24/11/2023”.
An Giang: 8 giải pháp thực hiện đột phá phát triển khoa học công nghệ
Đến nay, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật tỉnh (Liên hiệp hội tỉnh) đã tập hợp được 40 hội, tổ chức thành viên với 9.554 hội viên cá nhân, trong đó có hơn 3.451 hội viên trí thức. An Giang xác định và đề ra mục tiêu về đột phá phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số (KHCN, ĐMST, CĐS) đến năm 2030.
Thanh Hoá: Hội thảo KH về giải quyết tình trạng thiếu lao động ở nông thôn, lao động trực tiếp tham gia SX nông nghiệp
Sáng ngày 27/5/2025, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật tỉnh (Liên hiệp hội) phối hợp với Sở Khoa học và Công nghệ, Viện Nông nghiêp tổ chức Hội thảo khoa học với chủ đề “Giải pháp giải quyết tình trạng thiếu lao động sản xuất ở khu vực nông thôn, lao động có kỹ thuật, tay nghề cao trực tiếp tham gia sản xuất nông nghiệp, nhất là nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao, nông nghiệp hữu cơ”.
Bình Thuận: Đẩy mạnh ứng dụng khoa học, công nghệ vào sản xuất
Sáng ngày 27/5, tại thành phố Phan Thiết, tỉnh Bình Thuận, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật tỉnh phối hợp với Sở Khoa học và Công nghệ tỉnh tổ chức hội thảo khoa học với chủ đề “Giải pháp đột phá trong ứng dụng tiến bộ khoa học, công nghệ vào thực tiễn quản lý và sản xuất trên địa bàn tỉnh Bình Thuận”.

Tin mới

VUSTA làm việc với Đoàn công tác Hiệp hội Khoa học và Công nghệ Bắc Kinh (BAST)
Ngày 7/8, tại trụ sở Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Tp. Đà Nẵng, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam (VUSTA) đã có buổi làm việc với Đoàn công tác Hiệp hội Khoa học và Công nghệ Bắc Kinh (BAST). Đây là hoạt dộng trong khuôn khổ Hội nghị giữa kỳ lần thứ 24 của AFEO do VUSTA tổ chức đăng cai.
Vinh danh 20 kỹ sư tiêu biểu tại Hội nghị AFEO năm 2025
Ngày 6/8, tại Đà Nẵng, trong khuôn khổ chương trình Hội nghị AFEO Midterm 2025 do Liên đoàn các Tổ chức Kỹ sư ASEAN (AFEO) phối hợp Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam (VUSTA) tổ chức, 20 kỹ sư đến từ các đơn vị của Việt Nam đã được vinh danh tại Lễ trao chứng chỉ Kỹ sư chuyên nghiệp ASEAN (ACPE) năm 2025.
(Video) Khai mạc Hội nghị AFEO Midterm 2025 tại Đà Nẵng
Ngày 6/8, tại TP Đà Nẵng, Liên đoàn các tổ chức kỹ sư ASEAN (AFEO) chính thức khai mạc phiên toàn thể Hội nghị giữa kỳ lần thứ 24. Hội nghị là diễn đàn để các nhà khoa học, các kỹ sư, các chuyên gia cùng chia sẻ, thảo luận các giải pháp trong việc kiến tạo một tương lai bền vững cho khu vực ASEAN.
Ba mục tiêu khi xây dựng thành phố thông minh tại ASEAN
Nằm trong khuôn khổ chuỗi hội thảo thuộc Hội nghị AFEO Midterm 2025 tại Đà Nẵng do Liên đoàn các tổ chức kỹ sư ASEAN (AFEO) và Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam (VUSTA) tổ chức, Hội thảo Thành phố thông minh - Hướng tới nâng cao chất lượng cuộc sống đã xác định được 3 mục tiêu khi xây dựng thành phố thông minh tại ASEAN.
Khai mạc phiên toàn thể của Hội nghị AFEO Midterm 2025 tại Đà Nẵng
Ngày 6/8, tại TP Đà Nẵng, Liên đoàn các tổ chức kỹ sư ASEAN (AFEO) chính thức khai mạc phiên toàn thể Hội nghị giữa kỳ lần thứ 24. Hội nghị là diễn đàn để các nhà khoa học, các kỹ sư, các chuyên gia cùng chia sẻ, thảo luận các giải pháp trong việc kiến tạo một tương lai bền vững cho khu vực ASEAN.
Hội nghị lần thứ nhất Ban Chấp hành Đảng bộ Liên hiệp Hội Việt Nam nhiệm kỳ 2025-2030
Ngày 31/7, Đảng bộ Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam (Liên hiệp Hội Việt Nam) đã tổ chức Hội nghị Ban Chấp hành Đảng bộ lần thứ nhất. Đồng chí Phạm Ngọc Linh, Phó Bí thư Thường trực Đảng ủy, Phó Chủ tịch Liên hiệp Hội Việt Nam chủ trì Hội nghị.
Sửa Luật Đất đai 2024: Đề xuất 2 phương án về bảng giá đất, bỏ "nguyên tắc thị trường"
Tại Dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Đất đai 2024, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đề xuất bỏ nguyên tắc thị trường trong xác định giá đất, thay vào đó Nhà nước đóng vai trò chủ thể xác định; đồng thời đề xuất 2 phương án khi xây dựng bảng giá đất...