Liên hiệp các hội khoa học và kỹ thuật Việt Nam
Thứ ba, 13/03/2012 19:10 (GMT+7)

Hải Dương: Cây duối đại thụ và chứng tích Hội nghị Bình Than

Lâu nay, trong các tài liệu lịch sử, cả trong sách giáo khoa lịch sử lớp 7 cũng nhắc đến một hội nghị nổi tiếng - Hội nghị Bình Than, nơi vua quan nhà Trần bàn kế sách đánh giặc Nguyên - Mông lần thứ hai (1282). Vậy bến Bình Than ở đâu, tên gọi "Hội nghị Bình Than" đã chuẩn xác?

Một lần tình cờ, tôi được nghe chị bạn ở xã Nam Hưng (Nam Sách, Hải Dương) kể rằng, ở làng chị vẫn còn hai cây duối cổ thụ, tương truyền là nơi quan quân nhà Trần buộc ngựa để tham dự Hội nghị Bình Than, bàn kế đánh giặc Nguyên Mông lần thứ hai. Tôi quyết định lên đường về quê chị, những mong tìm được dấu tích của nơi diễn ra Hội nghị nổi tiếng này.

Đại Việt sử ký toàn thư ghi: "Mùa đông, tháng 10 (11/1282), vua ngự ra bến Bình Than, đóng ở vụng Trần Xá họp vương hầu bách quan, bàn kế sách công thủ và chia quân đóng giữ những nơi hiểm yếu. Lấy Nhân Huệ vương Trần Khánh Dư làm Phó đô tướng quân". Các dịch giả ghi chú: "Bình Than: Đoạn sông Lục Đầu chảy qua huyện Chí Linh tỉnh Hải Hưng ngày nay. Vũng Trần Xá (Trần Xá loan): Có lẽ là chỗ hợp lưu hai con sông Thái Bình và Kinh Thầy. Chỗ này về sau vẫn còn xã Trần Xá".

Hiện nay, tại xã Nam Hưng, Nam Sách, Hải Dương có địa danh mang tên này. Đó là thôn Trần Xá. Theo những câu chuyện mà người dân trong làng vẫn truyền tai nhau qua hàng trăm năm nay thì địa danh này có mối liên hệ với Hội nghị Bình Than như trong Đại Việt sử ký toàn thư đề cập.

Trần Xá giờ đã khang trang. Đường vào làng quanh co, nhà cửa san sát. Nhà ông Trần Thi, 86 tuổi, nguyên là Phó Chủ tịch Hội Văn học Nghệ thuật tỉnh Hải Dương nằm sâu trong làng. Ông Thi được biết đến là một trong số ít người già còn minh mẫn, là "pho sử sống" của làng.

Ông Thi kể: "Ngày còn nhỏ, tôi đã được nghe các cụ truyền tai nhau câu chuyện rằng, khi giặc Nguyên Mông kéo đến đánh nước ta, vua Trần triệu tập Hội nghị Bình Than để bàn kế đánh giặc ở ngay trong làng. Sở dĩ có tên này vì trước đây vùng này mênh mông sông nước. Cách làng chừng ba km là bến Bình, bên kia sông là kênh Than (thuộc Bắc Ninh ngày nay), hội nghị họp ở giữa nên gọi là hội nghị Bình Than".

Rồi ông tiếp chuyện: "Hiện nay, trong làng vẫn còn dấu tích là hai cây duối cổ thụ, tương truyền là nơi quan quân buộc ngựa để đến dự hội nghị".

Dẫn tôi ra thăm hai cây duối, anh Hoàng Văn Định, cán bộ văn hóa xã Nam Hưng xác nhận: "Từ trẻ con đến người già trong làng, ai cũng biết đến tích của hai cây duối này". Hiện tại, hai cây duối nằm sát nghĩa trang. "Để ngăn người dân không được xây mộ lấn vào khu đất của hai cây duối, chính quyền xã đã vận động người dân, đồng thời xây tường bao ngăn cách", anh Định cho biết.

Quan sát hai cây duối có thể nhận thấy dấu tích thời gian hiện rõ trên thân cây với những lớp vỏ xù xì, rêu phong, đường kính hơn một vòng tay người lớn. Một cây bị mục rỗng lõi, tạo thành khe sâu và rộng, chỉ còn lớp vỏ bên ngoài, nghiêng hẳn về một phía. Chính quyền xã phải dựng cột bê tông để chống cho cây khỏi đổ.

Trong cuốn "Lịch sử Đảng bộ và nhân dân xã Nam Hưng" (NXB Hải Phòng, 2005) cũng có ghi: "Cuối thế kỷ thứ XIII trên bãi bồi của sông Kinh Thầy thuộc địa phận Trần Xá đã diễn ra Hội nghị Bình Than, đây là hội nghị lịch sử của các Vương Hầu bá quan nhà Trần, do vua Trần Nhân Tông trực tiếp lãnh đạo (tháng 11/1282) để bàn kế sách đánh quân Nguyên Mông xâm lược lần thứ hai... Vinh dự cho nhân dân Trần Xá, trực tiếp là bà con xóm Chằm được phục vụ Hội nghị, nhất là việc ăn nghỉ đi lại của các bá quan văn võ nhà Trần. Cái tên Trần Xá Loan mà nhà Trần ban tặng cho xóm Chằm và hai cây duối cổ thụ các tướng Trần buộc ngựa ở nơi đây đã chứng minh điều đó".

Ông Tăng Bá Hoành, Chủ tịch Hội Khoa học Lịch sử tỉnh Hải Dương đã có nhiều năm lăn lộn khắp các dải đất của tỉnh để nghiên cứu, tìm hiểu, bóc tách những lớp trầm tích văn hóa nơi này. Ông cho rằng, lâu nay trong các tài liệu đã có sự "tam sao thất bản" khi nhắc đến "Hội nghị Bình Than". Ngay nơi diễn ra hội nghị vẫn còn là điều tranh cãi.

Theo ông Hoành, cần phải bám sát cuốn Đại Việt sử ký toàn thư để đưa ra câu trả lời cho chuẩn xác. Căn cứ vào nội dung về hội nghị tháng 10/1282 mà cuốn sách này đề cập, đồng thời lần theo Cương mục chính biên ghi "Bình Than là tên bến, ở xã Trần Xá, huyện Chí Linh", ông Hoành cùng các nhà sử học đã tiến hành khảo sát thực địa. "Khi khảo sát thực địa thì dân địa phương cũng có người cho rằng bến Bình Than ở phía tây Trần Xá. Khảo sát xã Cao Đức (Gia Bình, Bắc Ninh) thì bến Bình Than thuộc hữu ngạn (thuộc ngã ba sông Đuống và sông Lục Đầu). Trên bản đồ hiện tại cũng như thế", ông Hoành cho biết.

Cũng theo ông Hoành, Bình Than vừa là tên bến, tên làng, đồng thời cũng là tên của một con sông thời Trần. Lý giải điều này, ông cho rằng, thời phong kiến, một con sông thường có nhiều tên gọi khác nhau, khi chảy qua địa phận nào thường có tên riêng của địa phận ấy. Đến đầu thế kỷ XX, việc đặt tên các con sông mới nhất quán.

"Tên sông Bình Than còn tồn tại đến thời Lê Sơ, bằng chứng là trong Bình Ngô đại cáo, Nguyễn Trãi viết "Xương Giang, Bình Than máu trôi đỏ nước". Tuy nhiên, đến thời cuối Lê thì tên này không còn thông dụng nữa mà chỉ thấy ghi Lục Đầu giang", ông nói.

Ông Hoành cũng cho biết thêm, hiện nay bên Bắc Ninh vẫn còn những địa danh như Tiểu Than, Bình Than, Đại Than. "Trong nhiều tài liệu gọi "Hội nghị Bình Than" dẫn đến sự nhầm tưởng rằng bến Bình Than là nơi diễn ra hội nghị. Theo cách hiểu này thì nó thuộc về Bắc Ninh ngày nay. Song thực chất không phải như vậy", ông Hoành khẳng định.

Vậy, thực sự thì đâu mới là nơi diễn ra hội nghị tháng 10/1282? Tên gọi "Hội nghị Bình Than" đã chuẩn xác?

Xem Thêm

Phát huy vai trò, trách nhiệm của đội ngũ trí thức trong sự nghiệp đổi mới, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc
Ngày 25/6/2025, tại Tp. Huế, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam (Liên hiệp Hội Việt Nam) chủ trì, phối hợp với Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật thành phố Huế (Liên hiệp Hội TP. Huế) tổ chức Hội thảo “Phát huy vai trò, trách nhiệm của đội ngũ trí thức để góp phần tích cực cho sự nghiệp đổi mới, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc theo tinh thần Nghị quyết số 45-NQ/TW ngày 24/11/2023”.
An Giang: 8 giải pháp thực hiện đột phá phát triển khoa học công nghệ
Đến nay, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật tỉnh (Liên hiệp hội tỉnh) đã tập hợp được 40 hội, tổ chức thành viên với 9.554 hội viên cá nhân, trong đó có hơn 3.451 hội viên trí thức. An Giang xác định và đề ra mục tiêu về đột phá phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số (KHCN, ĐMST, CĐS) đến năm 2030.
Thanh Hoá: Hội thảo KH về giải quyết tình trạng thiếu lao động ở nông thôn, lao động trực tiếp tham gia SX nông nghiệp
Sáng ngày 27/5/2025, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật tỉnh (Liên hiệp hội) phối hợp với Sở Khoa học và Công nghệ, Viện Nông nghiêp tổ chức Hội thảo khoa học với chủ đề “Giải pháp giải quyết tình trạng thiếu lao động sản xuất ở khu vực nông thôn, lao động có kỹ thuật, tay nghề cao trực tiếp tham gia sản xuất nông nghiệp, nhất là nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao, nông nghiệp hữu cơ”.
Bình Thuận: Đẩy mạnh ứng dụng khoa học, công nghệ vào sản xuất
Sáng ngày 27/5, tại thành phố Phan Thiết, tỉnh Bình Thuận, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật tỉnh phối hợp với Sở Khoa học và Công nghệ tỉnh tổ chức hội thảo khoa học với chủ đề “Giải pháp đột phá trong ứng dụng tiến bộ khoa học, công nghệ vào thực tiễn quản lý và sản xuất trên địa bàn tỉnh Bình Thuận”.

Tin mới

Hành trình phát triển văn hóa, ngôn ngữ, giáo dục bền vững của Viện CLEF
Ngày 9/7, Viện Nghiên cứu Phát triển Văn hóa, Ngôn ngữ và Giáo dục (Viện CLEF) đã tổ chức lễ kỷ niệm 5 năm thành lập. Đây là dịp để nhìn lại hành trình hình thành và phát triển của Viện, là lời tri ân sâu sắc gửi tới các đối tác, chuyên gia và cộng đồng học thuật đã luôn đồng hành, hỗ trợ và tiếp sức cho những bước tiến của Viện trong suốt thời gian qua.
Tìm giải pháp thực hiện hiệu quả các dự án viện trợ không hoàn lại
Thủ tục hành chính thực hiện và quản lý các dự án viện trợ không hoàn lại hiện nay còn phức tạp; quy trình xét duyệt, giải ngân còn chậm, ảnh hưởng đến tiến độ và sự hài lòng của đối tác; năng lực quản lý hạn chế; một số đơn vị thành viên thiếu chuyên môn về giám sát tài chính, báo cáo theo chuẩn quốc tế; biến động kinh tế, chính trị toàn cầu khiến nguồn viện trợ không ổn định....
Chủ tịch Phan Xuân Dũng tiếp xúc cử tri tỉnh Khánh Hòa sau kì họp thứ 9, Quốc hội khóa XV
Ngày 9-10/7, Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Khánh Hòa gồm ông Phan Xuân Dũng, Chủ tịch Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam, bà Đàng Thị Mỹ Hương, Phó Trưởng đoàn chuyên trách Đoàn Đại biểu Quốc hội tỉnh và ông Nguyễn Văn Thuận đã có các buổi tiếp xúc cử tri tại xã Bác Ái Tây và xã Phước Hà sau kì họp thứ 9, Quốc hội khóa XV.