Liên hiệp các hội khoa học và kỹ thuật Việt Nam
Thứ năm, 23/11/2006 00:43 (GMT+7)

Đọc Tây hành nhật ký của Phạm Phú Thứ

Sứ bộ do Phan Thanh Giản làm Chánh sứ, Phạm Phú Thứ làm Phó sứ, và Nguỵ Khắc Đản làm Bồi sứ cùng với 10 nhân viên cao cấp và hơn 50 nhân viên và binh lính phục vụ khác. Ngoài ra còn hai quan chức cao cấp người Pháp đi theo hướng dẫn là Aubaret và Rieunier. Chi tiết của chuyến đi này được Phạm Phú Thứ ghi chép tường tận bằng Hán văn trong Tây hành nhật ký (bản dịch tiếng Việt của Tô Nam và Văn Vinh). Sứ đoàn rời cảng Bến Nghé ngày 4-7-1863 trên quân hạm Europeen của Pháp, đi theo lộ trình qua Singapore, Malaysia, Ấn Độ dương, biển Ả Rập đến Aden, vào Biển Đỏ đến thị trấn Suez, tại đây cần phải trương quốc kỳ làm hiệu để trên bờ bắn đại bác chào mừng, sứ đoàn có mang theo quốc kỳ nhưng Rieunier cho rằng cái này dễ nhầm lẫn với cờ của nước khác, do đó sứ đoàn dùng tơ đỏ thêu thêm 4 chữ “Đại Nam khâm sứ” vào 2 mặt của quốc kỳ để phân biệt. Nên nhớ rằng năm 1863 chưa có kinh Suez, chỉ có cảng Suez . Tại đây, sứ đoàn lên bộ đi xe lửa qua Cairo đến hải cảng Alexandrie của Ai Cập trên biển Địa Trung Hải, rồi xuống tàu Labrador, đi qua đảo Crète của Hy Lạp, qua đảo Sicile của Itaky, và qua đảo Corse của Pháp, đến quân cảng Toulon rồi đến Marseille. Tại đó, sứ đoàn lên bộ đi xe lửa đến Paris .

Trên đường đi, sứ đoàn được tiếp đón rất ân cần, tử tế, chăm sóc rất chu đáo, được mời tham quan nhiều nơi, nhiều cơ sở sản xuất lớn, khiến tầm nhìn được mở rộng, tận mắt thấy khoa học kỹ thuật tiến bộ của phương Tây. Tại Paris, sứ đoàn có gặp một Việt kiều có lẽ là người Việt đầu tiên ở phương Tây, đó là bà Nguyễn thị Liên, vợ của Vannie, ông này từng làm quan dưới triều Gia Long và Minh Mạng. Bà đã theo chồng về Pháp từ năm 1826 và ở hẳn bên Pháp, tại Lorient. Bà nghe có sứ bộ Đại Nam sang, nên không quản xa xôi cùng con gái là Marie đến yết kiến sứ đoàn và ở lại Paris mấy tháng trời cho đến lúc sứ đoàn về nước thì đến tiễn. Ngoài ra sứ bộ có gặp những nhân vật quan hệ nhiều đến Đại Nam, đó là Thuỷ sư Đô đốc Chasseloup Laubat, cựu Đề đốc Bonard của Pháp và cựu tướng soái Palanca của Tây Ban Nha (đây là những nhân vật chỉ huy trong việc đánh chiếm 3 tỉnh miền Đông), ngoài ra còn gặp nguyên Tham biện thành Gia Định là Feuillet de Contes và vị Đại học sĩ phụ trách ngoại giao là Drouyn de Lhuys. Chánh sứ và hai phó sứ cũng được mời tham dự một phiên họp Quốc hội của triều đình Pháp do chính hoàng đế Napoléon III chủ trì. Chánh sứ Phan Thanh Giản đích thân trao quốc thư cho Napoléon tại triều đình Pháp ngày 05.11.1863.

Sứ đoàn rời Paris ngày 8-11-1863, đi xe lửa đến cảng Marseille, từ đây đi thuyền sang cảng Alicante của Tây Ban Nha rồi đi xe lửa đến thủ đô Madrid, trao quốc thư cho nữ hoàng Isabella II tại triều đình của Tây Ban Nha ngày 18-11-1863. Về phiên dịch, sứ đoàn có 3 thông ngôn là Trương Vĩnh Ký, Nguyễn Văn Trường và Nguyễn Văn San, và các thư ký Tôn Thọ Tường, Phan Quang Hiệu (Nguyễn Văn Trường qua đời trước khi tàu đến cảng Suez). Trương Vĩnh Ký là một học giả uyên thâm biết nhiều ngoại ngữ, tuy nhiên các công tác phiên dịch quan trọng nhất đều do Aubaret chủ trì, mặc dù y cũng có tham khảo Trương Vĩnh Ký và Tôn Thọ Tường, chẳng hạn việc dịch các quốc thư của vua Tự Đức giữ cho hoàng đế Pháp và nữ hoàng Tây Ban Nha từ chữ Hán ra chữ Pháp; trong buổi lễ trao quốc thư cho hoàng đế Pháp và nữ hoàng Tây Ban Nha, các phát biểu của chủ khách đều do Aubaret đứng lên thông dịch, kể cả quốc thư trả lời của Pháp và Tây Ban Nha cũng đều do Aubaret dịch ra Hán văn. Aubaret là đặc sứ của Pháp và là một học giả thông thạo tiếng Việt và Hán ngữ, ông cũng là người dịch tác phẩm Gia Định thành thông chícủa Trịnh Hoài Đức từ Hán ngữ ra tiếng Pháp.

Ngày 20-11-1863, sứ đoàn rời thủ đô Tây Ban Nha, lên đường về nước, khởi đầu đi xe lửa đến cảng Valencia thuộc Địa Trung Hải, tại đây xuống tàu trở về nước, men theo bờ biển, đi ngang cảng Barcelona. Khi tàu đi ngang qua Italycó ghé lại Rome , tại đây Trương Vĩnh Ký và một vài người theo đạo Thiên Chúa trong đoàn có đến yết kiến Giáo hoàng Pius IXĩ,. Ngày 18-3-1864 tàu về đến cảng Bến Nghé. Như vậy chuyến đi của sứ bộ Phan Thanh Giản, đi và về mất hơn 8 tháng. Ban đầu chuyến đi được đánh giá là thành công, hai bên tiến hành thương thuyết cho một hoà ước mới, nhưng không ngờ đến 1867, người Pháp trở mặt, đánh chiếm luôn 3 tỉnh miền Tây khiến Phan Thanh Giản quá hận, đành uống thuốc độc mà chết.

Bản dịch tiếng Việt có ghi chú các nhân danh và địa danh bằng tiếng Pháp bên cạnh phiên âm Hán Việt từ nguyên tác, điều đó rất có ích, nhưng cũng có nhiều nhân danh, địa danh không xác định được, nhiều danh xưng dịch cũng chưa thích hợp, ví như gọi hoàng đế Pháp và nữ hoàng Tây Ban Nha là “quốc trưởng”, nhiều danh xưng tên nước phiên âm theo lối cổ, xa lạ với người đọc ngày nay như Y Pha Nho (Tây Ban Nha), Y Điệp (Ai Cập), Tu Du Ky (Thổ Nhĩ Kỳ). Ngoài ra sách không có lời tựa, cũng không có tiểu sử tác giả. Đó là những bất cập mà thiết tưởng khi tái bản cần sửa chữa, bổ sung để sách tăng thêm phần giá trị. Phạm Phú Thứ (1821-1882) tự Giáo Chi, hiệu Trúc Đường, biệt hiệu Giá Viên, người làng Đông Bàn, huyện Diên Phước, nay thuộc xã Điện Phong, huyện Điện Bàn, tỉnh Quảng Nam. Ông dòng dõi nhà Nho, đỗ Giải nguyên năm 1842, qua năm sau đỗ Tiến sĩ, từng giữ các chức quan: Tri phủ Lạng Giang, Thượng thư bộ Hộ, Tổng đốc Hải Yên (gồm 4 tỉnh Hải Dương, Hưng Yên, Hải Phòng, Quảng Yên), Thương chánh Đại thần. Năm 1849 ông về Huế làm việc ở Tập hiền viện. Năm 1863, đi sứ sang phương Tây cùng với Phan Thanh Giản. Khi về, ông dâng lên triều đình nhiều tài liệu ghi chép được nước ngoài, đưa ra nhiều đề nghị cải cách, canh tân đất nước nhưng không được thực hiện. Tính tình ông thẳng thắn, nhiều người không ưa nên cuộc đời ông lắm thăng trầm, có lúc bị cách chức về làm lính trạm ở Thừa Lưu (Thừa Thiên). Về tác phẩm, ông có: Tây phù thi thảo, Tây hành nhật ký, và bộ Giá viên thi tậpgồm 26 quyển.

Nguồn :   T/C Xưa – Nay, số 266, 8/2006

Xem Thêm

Thanh Hoá: Hội thảo KH về giải quyết tình trạng thiếu lao động ở nông thôn, lao động trực tiếp tham gia SX nông nghiệp
Sáng ngày 27/5/2025, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật tỉnh (Liên hiệp hội) phối hợp với Sở Khoa học và Công nghệ, Viện Nông nghiêp tổ chức Hội thảo khoa học với chủ đề “Giải pháp giải quyết tình trạng thiếu lao động sản xuất ở khu vực nông thôn, lao động có kỹ thuật, tay nghề cao trực tiếp tham gia sản xuất nông nghiệp, nhất là nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao, nông nghiệp hữu cơ”.
Bình Thuận: Đẩy mạnh ứng dụng khoa học, công nghệ vào sản xuất
Sáng ngày 27/5, tại thành phố Phan Thiết, tỉnh Bình Thuận, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật tỉnh phối hợp với Sở Khoa học và Công nghệ tỉnh tổ chức hội thảo khoa học với chủ đề “Giải pháp đột phá trong ứng dụng tiến bộ khoa học, công nghệ vào thực tiễn quản lý và sản xuất trên địa bàn tỉnh Bình Thuận”.

Tin mới

Nâng cao nhận thức và năng lực ứng dụng AI trong truyền thông, báo chí
Ngày 29-5, Liên hiệp các Hội Khoa học và kỹ thuật Việt Nam (Liên hiệp Hội Việt Nam) đã tổ chức Chương trình tập huấn với chủ đề “Trí tuệ nhân tạo (AI) – Ứng dụng trong báo chí hiện đại”. Học viên tham dự tập huấn là các phóng viên, biên tập viên thuộc các cơ quan báo chí của các Tổ chức KH&CN, Hội ngành toàn quốc trong hệ thống.
Quảng Ngãi: Hội nghị thông tin, tuyên truyền cho đội ngũ trí thức tỉnh “Kỷ nguyên mới - Sứ mệnh và hành động”
Thực hiện Chương trình phối hợp công tác năm 2025, Liên hiệp hội tỉnh Quảng Ngãi phối hợp với Ban Tuyên giáo và Dân vận Tỉnh ủy tổ chức Hội nghị thông tin, tuyên truyền cho đội ngũ trí thức tỉnh Quảng Ngãi với chủ đề: “Kỷ nguyên mới - Sứ mệnh và hành động”
Quảng Bình: Hội nghị tập huấn Trí tuệ nhân tạo (AI) trong hành chính - công vụ - xã hội
Ngày 28/5, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Quảng Bình tổ chức Hội nghị tập huấn Trí tuệ nhân tạo (AI) trong hành chính- công vụ - xã hội cho 100 học viên là cán bộ, công chức, viên chức một số sở ngành, cơ quan Liên hiệp Hội và hội viên của các Hội thành viên.
Chủ tịch Phan Xuân Dũng chúc mừng Liên hiệp hội Hà Tĩnh nhân Kỷ niệm 30 năm thành lập
Sáng 26/5, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Hà Tĩnh (Liên hiệp hội) đã long trọng tổ chức Lễ kỷ niệm 30 năm thành lập (27/5/1995-27/5/2025). Dự lễ kỷ niệm có Chủ tịch Liên hiệp các Hội KH&KT Việt Nam Phan Xuân Dũng, Chủ tịch Ủy ban MTTQ tỉnh Trần Nhật Tân, đại diện các tỉnh bạn, các sở ngành tại địa phương và lãnh đạo, cán bộ nhân viên của Liên hiệp hội qua các thời kỳ.
Phát động hưởng ứng Ngày phòng chống tác hại của thuốc lá tại Phú Yên
Sáng qua 28/5, tại Trường đại học Phú Yên, Hội Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng tỉnh phối hợp với Hội Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng Việt Nam tổ chức lễ phát động hưởng ứng các hoạt động phòng chống tác hại của thuốc lá vì sức khỏe người tiêu dùng với thông điệp: “Phòng chống tác hại của thuốc lá bảo vệ thế hệ tương lai”, “Vì sức khỏe người tiêu dùng hãy nói không với thuốc lá”.
Anh nông dân lớp 5 và hành trình tại Hội thi Sáng tạo kỹ thuật
Trong bối cảnh nông nghiệp ngày càng đòi hỏi sự đổi mới, thích ứng và sáng tạo để nâng cao năng suất và giảm chi phí lao động, một người nông dân tại Châu Phú, An Giang - dù chỉ học hết lớp 5 - đã chứng minh rằng: Tri thức không chỉ đến từ sách vở mà còn từ thực tiễn cần mẫn và khối óc sáng tạo không ngừng.
Trao Giải thưởng Sáng tạo khoa học công nghệ Việt Nam năm 2024
Tối 28/5, tại Hà Nội, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam (Liên hiệp Hội Việt Nam) phối hợp với Bộ Khoa học và Công nghệ, Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam, Trung ương Đoàn TNCS Hồ Chí Minh đã tổ chức Lễ tổng kết và trao Giải thưởng Sáng tạo Khoa học Công nghệ (KHCN) Việt Nam năm 2024.
Quảng Ngãi: Tổ chức Hội nghị tuyên truyền cho trí thức
Chiều 9/5, tại Trung tâm Hội nghị và Triển lãm tỉnh Quảng Ngãi, Liên hiệp hội tỉnh đã phối hợp với Ban Tuyên giáo và Dân vận Tỉnh uỷ tổ chức Hội nghị thông tin, tuyên truyền cho đội ngũ trí thức và Hội viên của Câu lạc bộ Lê Trung Đình tỉnh Quảng Ngãi với chủ đề “Tình hình Biển Đông gần đây và chính sách của Việt Nam”.
Đắk Lắk: Hội nghị phản biện Dự thảo Nghị quyết về bảo đảm thực hiện dân chủ cơ sở
Sáng ngày 27/5/2025, tại trụ sở Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật tỉnh Đắk Lắk (Liên hiệp hội) đã diễn ra Hội nghị phản biện và góp ý đối với Dự thảo Nghị quyết của Hội đồng nhân dân (HĐND) tỉnh Đắk Lắk về việc quyết định các biện pháp bảo đảm thực hiện dân chủ ở cơ sở trên địa bàn tỉnh.
Thanh Hoá: Hội thảo KH về giải quyết tình trạng thiếu lao động ở nông thôn, lao động trực tiếp tham gia SX nông nghiệp
Sáng ngày 27/5/2025, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật tỉnh (Liên hiệp hội) phối hợp với Sở Khoa học và Công nghệ, Viện Nông nghiêp tổ chức Hội thảo khoa học với chủ đề “Giải pháp giải quyết tình trạng thiếu lao động sản xuất ở khu vực nông thôn, lao động có kỹ thuật, tay nghề cao trực tiếp tham gia sản xuất nông nghiệp, nhất là nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao, nông nghiệp hữu cơ”.
Phát động Chiến dịch phục hồi rừng “Rừng xanh lên 2025” tại Sơn La
Hưởng ứng Ngày Quốc tế Đa dạng sinh học 22/5 và Ngày Môi trường Thế giới 05/06, ngày 25/5, Liên Hiệp Hội Việt Nam (LHHVN) đã phối hợp cùng Trung tâm Con người và Thiên nhiên (PanNature), Hạt Kiểm lâm Vân Hồ, Trung tâm Nghiên cứu Sáng kiến Phát triển cộng đồng (RIC) và chính quyền địa phương phát động trồng hơn 18.000 cây bản địa tại hai xã Song Khủa và Suối Bàng, huyện Vân Hồ, tỉnh Sơn La.
Bình Thuận: Đẩy mạnh ứng dụng khoa học, công nghệ vào sản xuất
Sáng ngày 27/5, tại thành phố Phan Thiết, tỉnh Bình Thuận, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật tỉnh phối hợp với Sở Khoa học và Công nghệ tỉnh tổ chức hội thảo khoa học với chủ đề “Giải pháp đột phá trong ứng dụng tiến bộ khoa học, công nghệ vào thực tiễn quản lý và sản xuất trên địa bàn tỉnh Bình Thuận”.
VinFuture 2025 nhận 1.705 đề cử toàn cầu – tăng 12 lần số đối tác đề cử sau 5 mùa giải
Giải thưởng Khoa học Công nghệ toàn cầu VinFuture đã chính thức khép lại vòng đề cử cho mùa giải thứ 5 với 1.705 hồ sơ đến từ khắp nơi trên thế giới. Đặc biệt, số lượng đối tác đề cử chính thức của Giải thưởng đã tăng trưởng vượt bậc, đạt 14.772 đối tác.
Hỗ trợ thực hiện các giải pháp bảo tồn và phục hồi rừng tự nhiên gắn với cải thiện sinh kế bền vững
Dự án Hỗ trợ phục hồi rừng tại huyện Quảng Ninh, tỉnh Quảng Bình do Trung tâm Bảo tồn thiên nhiên Việt là Chủ dự án với mục tiêu hỗ trợ việc thực hiện các giải pháp bảo tồn và phục hồi rừng tự nhiên gắn với cải thiện sinh kế bền vững cho cộng đồng.