Diễn tiến bất thường của chu kỳ Mặt trời thứ 24

Cho đến nay, các nhà khoa học mới chỉ theo dõi được hoạt động Mặt trời (MT) từ thế kỷ XVII, tính đến nay đã qua 23 chu kỳ, hiện đã vào chu kỳ thứ 24. Hoạt động MT gây nhiều ảnh hưởng đến Trái đất và đời sống con người. Đặc biệt, chu kỳ thứ 24 được nhiều người tin rằng sẽ có nhiều biến động, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến loài người, người bi quan còn cho rằng có thể dẫn đến sự tàn phá Trái đất, có thể là ngày 22/12/2012, do bão mặt trời gây nên.

Theo TS Hà, do đặc điểm cấu tạo và chuyển động của mình, MT thường xuyên xuất hiện những hiện tượng bất thường, gây ra những biến động trong bức xạ, gọi là hoạt động mặt trời (HĐMT - Solar activity). Các dạng chính của HĐMT lần lượt được biết đến trong lịch sử là vết đen mặt trời (VĐMT - Sunspot), bùng nổ mặt trời (BNMT - Solar flare), sự phóng khí vành nhật hoa (CME - Coronal mass ejection). HĐMT thay đổi một cách tuần hoàn, thường lặp lại sau mỗi 11 năm, gọi là chu kỳ mặt trời, hay chu kỳ hoạt động mặt trời (Solar cycle).

BNMT và CME được gọi chung là bão MT, là các dạng HĐMT gây nhiều tác động đến Trái đất (TĐ) (ví dụ bão từ), được thống kê qua số trận và cường độ. Với BNMT loại cường độ C là bình thường, loại X gây nhiều nguy hiểm.

Cơ quan khí quyển và đại dương quốc gia Hoa Kỳ (NOAA) được tài trợ bởi NASA, đã đưa ra dự đoán về chu kỳ thứ 24 sát thực tế nhất: bắt đầu vào tháng 3/2008 ± 6 tháng, sẽ lên tới đỉnh vào tháng 5/2013 với số VĐMT là 90. Kết quả theo dõi tại Trường đại học sư phạm TP.HCM, các thông tin về chu kỳ thứ 24 cho thấy, chu kỳ này được bắt đầu từ ngày 4/1/2008 với vết đen mang tên AR 10981, xuất hiện ở 300 vĩ độ bắc (tọa độ MT). Tuy nhiên, trong khi chu kỳ 24 bắt đầu thì chu kỳ 23 vẫn chưa kết thúc (kéo dài đến tận 11/2008 mới chấm dứt). Trong chu kỳ thứ 23 sự đảo cực từ diễn ra tương đối chậm và sau cực đại có những vụ BNMT và CME diễn ra một cách rất khó hiểu.

Khảo sát số liệu VĐMT hàng ngày và tính toán làm trơn cho số liệu này (trong thời gian từ tháng 12/2008 đến tháng 3/2011) cho thấy MT hoạt động một cách chậm rãi, số vết đen tăng dần. Có lúc MT tỏ ra khá yên tĩnh, như suốt tháng 12/2008 không có vết đen nào.

So sánh với các thông tin về chu kỳ này trên mạng, được biết các nhà khoa học cũng đang bối rối khi phát hiện ra MT trở nên tĩnh lặng. Hiện tượng này hết sức bất thường và ngoài dự đoán. MT có thể đang bước vào giai đoạn “ngủ đông”. HĐMT kém có thể đưa đến nhiều tai họa cho TĐ như biến đổi khí hậu TĐ và thời tiết vũ trụ, ảnh hưởng đến công nghệ hiện đại (truyền thông, hàng không, công nghệ vũ trụ)... Sự bất thường của HĐMT ở giai đoạn đầu chu kỳ này khiến giới khoa học chưa dự đoán được khi nào sẽ xảy ra chu kỳ lần thứ 25, có nghĩa cho đến nay người ta chưa dự báo được khi nào chu kỳ thứ 24 chấm dứt.

Chukỳ HĐMT thứ 24 mặc dù mới bắt đầu được hơn hai năm nhưng đã cho thấy diễn tiến bất ngờ, khác dự đoán. HĐMT ảnh hưởng sâu rộng đến mọi mặt hoạt động của con người trên TĐ, do vậy việc “dự báo thời tiết vũ trụ” và theo dõi diễn biến thực tế HĐMT luôn luôn cần thiết. Đặc biệt, chu kỳ thứ 24 còn được “tiên đoán” là sẽ gây ra đại họa cho loài người. Mặc dù cơ sở khoa học của lời tiên đoán này là chưa vững chắc, nhưng việc theo dõi chu kỳ này có ý nghĩa rất lớn.

Trên thế giới hầu hết các nước đều có trạm quan trắc MT. Riêng ở Việt Nam ngành khoa học về MT chưa có chỗ đứng. Việc theo dõi, quan sát MT và hoạt động của nó tại Trường ĐHSP TP.HCM là một công việc đáng khích lệ và cần được tiếp tục duy trì.