Bính Tuất 540 năm trước Lê Thánh Tông mạnh tay cải cách
Trong những năm trước đó, Thánh Tông dốc sức vực dậy cơ đồ triều Lê ẩn chứa nhiều nguy cơ nghiêng ngả, bùng phát thành cuộc bạo loạn Nghi Dân, giết cả vua và hoàng thái hậu để cướp ngôi, gây biến loạn triều chính. Lên ngôi, Thánh Tông sắp xếp lại đội ngũ quan triều; chỉnh đốn quân đội, siết lại an ninh biên giới; quy định lại thể thức pháp đình; làm sổ hộ tịch; nghiêm cấm chối bỏ hay đúc trộm tiền đồng; quy định mới và mở các khoa thi hương, thi hội, thi điện (vua tự ra đề, lấy tiến sĩ); định lệ tế Văn Miếu ở các trấn, v.v.
Bính Tuất 1466, mùa xuân, Thánh Tông "khai bút" việc nước trong năm, gối sang năm tới, bằng các sắc chỉ cải cách bộ máy hành chính ở cấp sứ ty (tỉnh), cắt cử nhiều quan chức mới nắm giữ các bộ, viện, tỉnh. Rồi đến việc đặt mới năm phủ (thuộc quân đội), năm bộ (lại, hộ, lễ, hình, binh, công), đổi sáu viện thành sáu tự. Khảo thí chức huấn đạo ở các phủ. Ðặt 13 đạo thừa tuyên (từ Thuận Hóa phía nam đến Hưng Hóa, Lạng Sơn phía bắc), riêng Ðông Kinh là phủ Trung Ðô. Ðổi lộ thành phủ, trấn thành châu, đặt tên các chức tri phủ, tri huyện, xã trưởng...
Ít lâu sau, Thánh Tông bổ nhiệm thêm và thuyên chuyển một loạt quan chức các bộ, các phủ; không để các trấn thủ, phó tổng binh vốn chỉ thạo việc võ được kiêm chức thừa tuyên sứ (hành chính), mà cắt cử quan văn làm thừa tuyên sứ...
Các quy chế hành chính được sửa đổi, ngay cả thể thức các bản tâu, bản đề cũng được quy chuẩn. Việc hành chính từ đó thông thoáng hơn, vua lại lệnh cho các bộ, tự, khoa cử lại viên sung vào đội quân chuyên "đi thăm hỏi, điều tra nỗi cực khổ của dân và điều hay dở của chính sự", cho nên việc làng xã, dân tình vua biết nhanh hơn. Như hạn hán kéo dài, vua xuống dụ tỏ lòng đau xót, khoan tô thuế và phát chẩn. Hay như biết dịch bệnh làm chết nhiều người ở các phủ Quốc Oai, Tam Ðới, vua lệnh phát tiền kho cho tế sinh đường mua thuốc, sai người chạy chữa. Còn lệnh từ đó về sau, quan sở tại có quyền trích tiền thuế chữa bệnh cứu dân. Hay như vua biết khu đất cấm Lam Kinh bị những người quyền quý lấn chiếm trái phép, vua liền lệnh định rõ lại chỉ giới, kẻ nào còn vi phạm phải bị nghiêm trị.
Lo đời sống cấp thiết cho dân, Thánh Tông nhìn xa hơn, trước đã cho lập hộ khẩu, nay sai vẽ bản đồ hình thế núi sông, cương thổ để biết rõ địa hình, tài vật mà tìm kế sách phòng thủ và hưng thịnh đất nước.
Chăm lo việc quân, sao cho quân đội không đông nhưng thiện chiến, vua ban phép trận đồ và lệnh tiến hành một loạt cuộc tập trận ở nhiều nơi, vua thân xa giá duyệt trận. Tập trận quân 5 phủ ở sông Vi (Thái Bình nay), thấy quân sĩ yếu kém, tập hai lần không vừa mắt Vua sai đánh trượng và thải hồi phó tướng quân Hán Ðình. Ngược lên mạn bắc, vua duyệt trận ở ngã ba sông Bạch Hạc. Giữ nghiêm kỷ cương quân đội, Thánh Tông trị tội một đô đốc ở biên cương dùng uy quyền đòi bạc của dân. Lại thu ấn tín của tây quân đô đốc Lê Thiệt, do ông này để con phóng ngựa trên đường phố, để gia nô hành hung người khác.
Ðể nâng "quân trí", vua cắt cử quan chức mở các lớp dạy các quân kiêu dũng, binh mã đọc sách. Quân đội quả nhiên thiện chiến hơn. Cuộc hành binh dẹp loạn cát cứ tại Thuận Châu (Sơn La nay), "cả đi lẫn về chỉ 18 ngày", dọc đường lấy thêm 300 thổ binh sở tại, mà "hành quân tới đâu, hàng ngũ nghiêm chỉnh, đến gà chó cũng không bị kinh động", không đánh mà quân nổi loạn khiếp sợ phải đầu hàng.
Thánh Tông mạnh tay hơn cải cách tư pháp. Vua ban 11 điều "khoa lệnh", với quy định nghiêm lệ, như quan trấn thủ biên giới 9 năm mới được chuyển về kinh... Lại có điều cởi mở, cho người bị xét xử được kêu oan để có thể luận tội công minh. Tệ tham nhũng bị nghiêm trị. Có vụ ở biên cương, quan cấp dưới bắt quân sĩ làm việc riêng, thả lính về để ăn tiền, quan trên cũng bị đánh trượng và bắt đi đầy ở châu xa.
Vị vua ham học và giỏi thơ văn này đặc biệt coi trọng việc học và phong hóa. Vua trước đã minh oan cho Nguyễn Trãi, nay ra lệnh sưu tầm di cảo của Nguyễn Trãi thất lạc trong dân gian. Vua sai đặt chức "ngũ kinh bác sĩ" chuyên nghiên cứu kinh điển nho gia để dạy giám sinh.
Vua lấy thêm nhiều thị giảng sung vào Quốc Tử Giám, nhưng cũng sa thải không ít thị giảng kém cỏi khi dạy thái tử và con em hoàng tộc ở các cung, đường. Vua coi trọng phong hóa dân tộc, đòi hỏi các quan phải nêu gương, chớ để bị trị tội như vị trấn điện tướng quân nọ "đang lúc còn tang vợ mà đã đi lấy vợ trẻ"...
Vua sáng Lê Thánh Tông yêu nước, thương dân, gắn vận mệnh dòng họ và vương triều với an nguy của xã tắc và trăm họ, một đời lo lắng chuyên cần "trống canh ba còn đọc sách, chiêng xế bóng chửa thôi chầu" canh tân mạnh mẽ, mở ra thời cực thịnh trong lịch sử chế độ phong kiến tự chủ nước nhà.
Nguồn: www.viet-studies.org
