Bảo vệ môi trường trong sự nghiệp đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa

Thực tế cho thấy, môi trường tự nhiên (trong đó có cả tài nguyên) và phát triển kinh tế - xã hội luôn có mối quan hệ khăng khít, chặt chẽ, tác động lẫn nhau trong thế cân đối thống nhất và có vai trò quyết định đối với sự phát triển bền vững về kinh tế - xã hội của mỗi quốc gia, vùng lãnh thổ, địa phương. Môi trường là địa bàn và đối tượng của sự phát triển, còn phát triển là nguyên nhân tạo nên các biến đổi của môi trường. Môi trường tự nhiên đồng thời tác động đến sự phát triển kinh tế - xã hội thông qua việc làm suy thoái nguồn tài nguyên - đối tượng của sự phát triển kinh tế xã hội, hoặc gây ra các thảm họa, thiên tai đối với các hoạt động kinh tế - xã hội trong khu vực. Hiện nay, trên thế giới 20% dân số ở các nước giàu sử dụng đến 80% tài nguyên và năng lượng của nhân loại. Sản xuất công nghiệp phát triển mạnh, hoạt động của quá nhiều các phương tiện giao thông vận tải đã tạo ra một lượng lớn chất thải độc hại vào môi trường (đặc biệt là khí thải). Ở các nước nghèo chỉ có con đường duy nhất là khai thác tài nguyên thiên nhiên (rừng, khoáng sản, đất đai...) mà không có khả năng hoàn phục. Chính nghèo đói là thách thức lớn nhất đối với công tác bảo vệ môi trường hiện nay ở các nước, trong đó có Việt Nam.

Nhận thức rõ điều đó, trong bối cảnh chúng ta bước vào thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, Bộ Chính trị đã đưa ra chỉ thị số 36-CT/TW ngày 25/6/1998 về “Tăng cường công tác bảo vệ môi trường trong thời kỳ công nghiệp hoá, hiện đại hóa đất nước”. Chỉ thị đã nêu rõ: “Bảo vệ môi trường là vấn đề sống còn của đất nước, của nhân loại; là nhiệm vụ có tính xã hội sâu sắc, gắn liền với cuộc đấu tranh xóa đói giảm nghèo ở mỗi nước, với cuộc đấu tranh vì hòa bình và tiến bộ trên phạm vi toàn thế giới”. Quan điểm đó tiếp tục được Đảng ta khẳng định trong các văn kiện Đại hội Đảng IX, X và tại Đại hội lần thứ XI, Đảng ta tiếp tục khẳng định: “Bảo vệ môi trường là trách nhiệm của cả hệ thống chính trị, toàn xã hội và của mọi công dân”. Như vậy, bảo vệ môi trường có ý nghĩa hết sức lớn lao đối với sự nghiệp phát triển của đất nước trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.

Trong hơn 25 năm đất nước tiến hành công cuộc đổi mới, chúng ta đã đạt được những thành tựu bước đầu nhưng rất quan trọng trên lĩnh vực bảo vệ môi trường. Tuy nhiên, do nhiều nguyên nhân nên trên thực tế hiện nay việc bảo vệ môi trường ở nước ta chưa đáp ứng yêu cầu của quá trình phát triển kinh tế - xã hội. Môi trường vẫn từng ngày, từng giờ bị chính các hoạt động sản xuất và sinh hoạt của chúng ta làm ô nhiễm nghiêm trọng hơn, sự phát triển bền vững vẫn đứng trước những thách thức lớn lao. Điều này đòi hỏi mọi người, mọi cấp, mọi ngành, mọi địa phương trong cả nước phải thường xuyên cùng nhau nỗ lực giải quyết vấn đề môi trường. Bảo vệ môi trường phải trở thành một công cụ kinh tế quan trọng để điều tiết nền kinh tế, kích thích các hoạt động sản xuất kinh doanh, đảm bảo sự công bằng xã hội thông qua việc kết hợp hài hòa các lợi ích. Vì vậy, phát triển bền vững về kinh tế phải gắn chặt chẽ với bảo vệ và cải thiện môi trường, coi đây là yếu tố không thể tách rời của quá trình phát triển.

Trong Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội 2011 - 2020 được đại hội XI nhất trí thông qua, Đảng ta xác định rõ quan điểm phát triển như sau: “Phát triển nhanh gắn liền với phát triển bền vững, phát triển bền vững là yêu cầu xuyên suốt trong Chiến lược”. Vì vậy, để thực hiện bảo vệ và phát triển môi trường bền vững trong sự nghiệp đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hóa cần phải có những giải pháp đồng bộ mang tính khả thi, trong đó có các giải pháp:

Thứ nhất, tăng cường công tác tuyên truyền giáo dục nâng cao nhận thức, ý thức về hoạt động bảo vệ môi trường của toàn xã hội.

Mục tiêu tổng quát phát triển bền vững theo tinh thần Nghị quyết Đại hội XI của Đảng là đạt được sự đầy đủ về vật chất, sự giàu có về tinh thần và văn hóa, sự bình đẳng của các công dân và sự đồng thuận của xã hội, sự hài hòa giữa con người và tự nhiên. Phát triển phải kết hợp chặt chẽ, hợp lý và hài hòa được ba mặt là phát triển kinh tế, phát triển xã hội và bảo vệ môi trường. Trong đó, mục tiêu của phát triển bền vững về môi trường là khai thác hợp lý, sử dụng tiết kiệm tài nguyên thiên nhiên; phòng ngừa, ngăn chặn, xử lý và kiểm soát có hiệu quả ô nhiễm môi trường, bảo vệ tốt môi trường sống; khắc phục suy thoái và cải thiện chất lượng môi trường. Để thực hiện tốt mục tiêu đó của Đảng, vấn đề tăng cường tuyên truyền giáo dục nâng cao nhận thức, ý thức về hoạt động bảo vệ môi trường của toàn xã hội có ý nghĩa quan trọng và cấp bách.

Báo cáo Chính trị tại Đại hội Đảng lần thứ XI nêu rõ: “Nâng cao nhận thức và ý thức trách nhiệm của toàn xã hội, trước hết là của cán bộ lãnh đạo các cấp về bảo vệ môi trường”. Đây là định hướng quan trọng của Đảng trong hoạt động bảo vệ và phát triển môi trường bền vững ở nước ta hiện nay. Vì vậy, trước hết cần tập trung làm tốt công tác tuyên truyền, giáo dục xây dựng văn hóa ứng xử thân thiện với môi trường trên cơ sở đổi mới tư duy, cách làm, hành vi ứng xử, ý thức trách nhiệm với thiên nhiên, môi trường trong xã hội và của mỗi người dân. Phải tăng cường công tác kiểm tra, thanh tra, xử lý quyết liệt, giải quyết dứt điểm các vụ việc về môi trường, các vi phạm pháp luật về bảo vệ môi trường.

Thứ hai, tiếp tục đẩy mạnh hoàn thiện hệ thống pháp luật về môi trường

Nghị quyết Đại hội XI của Đảng nêu rõ: “Khẩn trương hoàn thiện hệ thống pháp luật về bảo vệ môi trường; xây dựng chế tài đủ mạnh để ngăn ngừa, xử lý nghiêm các hành vi gây ô nhiễm môi trường”. Vì vậy, để thực hiện “kinh tế hóa” trong lĩnh vực môi trường, cần phải tiếp tục đẩy mạnh hoàn thiện hệ thống pháp luật về môi trường đáp ứng yêu cầu xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa; đồng thời chuẩn bị cơ sở pháp lý theo hướng thống nhất, công bằng, hiện đại và hội nhập quốc tế.

Tiếp tục hoàn thiện hệ thống pháp luật hiện hành, tiến tới xây dựng Bộ luật môi trường, hình thành hệ thống các văn bản quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành để khắc phục tình trạng chồng chéo, không phân rõ trách nhiệm và thiếu tính xã hội, mọi người dân tham gia bảo vệ môi trường, làm kinh tế từ môi trường. Tạo điều kiện, hỗ trợ để các tổ chức phản biện xã hội về môi trường, các hội, hiệp hội về thiên nhiên và môi trường hình thành, lớn mạnh và phát triển, đóng góp tích cực trong hoạt động bảo vệ môi trường.

Thứ ba, chủ động hợp tác quốc tế nhằm thúc đẩy phát triển môi trường bền vững trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa.

Tăng cường hợp tác quốc tế để phối hợp hành động và tranh thủ sự giúp đỡ của cộng đồng quốc tế cho công tác bảo vệ môi trường là một giải pháp rất quan trọng. Vì vậy, Chính phủ phải luôn chủ động và tích cực tham gia các hoạt động hợp tác quốc tế về phát triển bền vững và thực hiện đầy đủ các công ước quốc tế đã ký kết về lĩnh vực môi trường; đồng thời, thực hiện các chính sách đổi mới, thu hút sự tham gia của các cá nhân, tổ chức quốc tế trong việc thực hiện Định hướng Chiến lược phát triển bền vững ở Việt Nam, đặc biệt là chuyển giao các công nghệ sản xuất sạch và thân thiện với môi trường.

Thông qua đối thoại và trao đổi quốc tế, chúng ta cần tham gia tích cực các hoạt động bảo vệ môi trường toàn cầu, đặc biệt là trong việc kiểm soát khí thải gây hiệu ứng nhà kính, hạn chế sự ô nhiễm do hóa chất và chất thải nguy hại, bảo vệ môi trường biển và đa dạng sinh học. Đảng và Nhà nước cũng khuyến khích cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài, đặc biệt là các doanh nghiệp và giới trí thức tham gia đóng góp vào sự nghiệp phát triển môi trường bền vững ở Việt Nam trong công cuộc đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.

Như vậy, bảo vệ và phát triển môi trường bền vững là sự nghiệp của toàn Đảng, toàn dân ta; là một nội dung cơ bản không thể tách rời trong đường lối, chủ trương và kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội của tất cả các cấp, các ngành, là cơ sở quan trọng thực hiện thắng lợi sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Đây cũng là một biểu hiện nhân văn môi trường và là tiêu chí quan trọng của xã hội văn minh trong thời đại mới./.