Bảo vệ môi trường khu công nghiệp, khu chế xuất đồng bằng sông Cửu Long

Từ nhiều năm qua, các KCN, KCX ở khu vực đồng bằng sông Cửu Long đã quan tâm thích đáng đến vấn đề bảo vệ môi trường (BVMT) trong quá trình xây dựng và phát triển. BVMT ở đây cũng đã được đề cập tới như một yêu cầu cấp thiết trong hoạch định và tổ chức thực hiện các chiến lược, quy hoạch và kế hoạch phát triển sản xuất, kinh doanh. Trong chiến lược phát triển kinh tế - xã hội giai đoạn 2011 – 2016, quan điểm phát triển đầu tiên được Đảng ta xác định là: Áp dụng các biện pháp mạnh để ngăn chặn các hành vi khai thác tài nguyên trái phép, hủy hoại hoặc gây ô nhiễm môi trường, đặc biệt tập trung khắc phục ô nhiễm nguồn nước, ô nhiễm ở các đô thị và KCN, KCX, các làng nghề, nơi có đông dân cư và nhiều hoạt động kinh tế, khôi phục môi trường ở những nơi khai thác khoáng sản. Điều đó yêu cầu các KCN, KCX khu vực đồng bằng sông Cửu Long phải nắm vững và quán triệt quan điểm BVMT trong các quyết sách và hành động của mình Các KCN, KCX ở đây cần phải xây dựng và phát triển theo hướng: Phát triển sản xuất, kinh doanh phải đi liền với phát triển văn hóa, từng bước cải thiện đời sống vật chất và tinh thần cho cán bộ, công nhân, bảo vệ và cải thiện môi trường và các tác động về mặt xã hội.

Công tác BVMT ở các KCN, KCX khu vực đồng bằng sông Cửu Long đi theo hướng đó nên đã đạt được những kết quả bước đầu rất đáng ghi nhận, các cấp ủy Đảng, chính quyền, đoàn thể ở đây đã quan tâm nhiều hơn đến nhiệm vụ BVMT theo hướng phát triển bền vững. Nhận thức về môi trường của các KCN, KCX được nâng lên. Ý thức BVMT đang dần trở thành thói quen, nếp sống của cán bộ, công nhân. Bước đầu các KCN, KCX đã hạn chế được một phần mức độ gia tăng ô nhiễm, chú trọng khắc phục suy thoái, phục hồi và cải thiện môi trường; quan tâm hơn đến khai thác và sử dụng hợp lý tài nguyên thiên nhiên, bảo vệ đa dạng sinh học. Các KCN, KCX đã có nhiều cố gắng góp phần ngăn chặn việc đổ phế thải, nước chưa qua xử lý ra đồng ruộng, ao hồ, kênh rạch và tích cực trồng các vùng nguyên liệu có giá trị. Điều kiện vệ sinh môi trường ở các KCN, KCX đang từng bước được cải thiện, người dân ở quanh vùng có điều kiện môi trường ngày càng tốt hơn.

Kết quả điều tra cho thấy, đời sống văn hóa, vệ sinh môi trường của công nhân ở các KCN, KCX khu vực đồng bằng sông Cửu Long đang đặt ra nhiều vấn đề cần phải quan tâm giải quyết. Chỉ riêng ở tỉnh Đồng Nai hiện nay, có khoảng hơn 300.000 lao động làm việc thường xuyên tại các KCN, KCX, trong đó khoảng 69% là lao động giản đơn, mức thu nhập khoảng 1,1 triệu đồng/tháng, 31% là lao động có tay nghề, mức thu nhập bình quân 2,5 đến 3 triệu đồng/tháng, còn lại là nhóm công nhân cổ cồn, mức thu nhập rất cao, có thể đến 6-7 triệu đồng/tháng, nhưng nhóm này thường là người từ TP. HCM xuống. Họ làm việc xong về nhà, không ở lại KCN, KCX.

Trong những năm gần đây, mức sống của người lao động tại các KCN, KCX đã được cải thiện đáng kể về thu nhập, tiện nghi sinh hoạt và nhà ở, các hoạt động an sinh xã hội được chăm lo hơn, nhất là các điều kiện vệ sinh môi trường khu vực họ ở và làm việc không ngừng được chú trọng, vệ sinh sạch sẽ, trồng thêm cây xanh, bảo đảm nước sạch cho sinh hoạt. Tuy nhiên, do điều kiện kinh tế và sự phát triển nhanh chóng của KCN, KCX nên mức hưởng thụ văn hóa, vệ sinh môi trường của người lao động vẫn còn nhiều vấn đề bức xúc, cần phải nhanh chóng giải quyết. Nhiều hệ thống nhà máy, công ty hầu như chưa chú trọng đúng mức đến đầu tư thay đổi công nghệ, quy trình kỹ thuật để giảm thiểu ô nhiễm: khói, bụi, tiếng ồn, nước thải công nghiệp.

Môi trường ở nhiều KCN, KCX khu vực đồng bằng sông vẫn đang tiếp tục xuống cấp, nhiều nơi ô nhiễm ở mức báo động. Công tác phòng ngừa và hạn chế các tác động xấu đối với môi trường chưa tốt. Chưa xử lý các cơ sở gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng; chưa kiên quyết đình chỉ hoạt động hoặc buộc di dời đối với những cơ sở gây ô nhiễm nghiêm trọng trong khu dân cư và chưa có giải pháp khắc phục hiệu quả. Tài nguyên và đất đai bị tàn phá và khai thác bừa bãi ở một số nơi. Đất đai bị xói mòn và thoái hóa. Đa dạng sinh học tiếp tục bị suy giảm. Một số KCN, KCX vùng ven sông, kênh rạch đang gây ra ô nhiễm nặng nề. Môi trường khu công nghiệp các khu vực đô thị đang ở mức báo động. Nguồn rác thải các loại ngày càng tăng trong khi việc xử lý không triệt để. Nguồn nước mặt và nước ngầm tiếp tục bị ô nhiễm. Điều kiện vệ sinh môi trường, cung cấp nước sạch ở quanh vùng KCN, KCX còn rất thấp. Những vấn đề rắc rối nói trên đang ngày càng trầm trọng hơn do quy mô KCN, KCX tăng nhanh và kỹ thuật xử lý ô nhiễm, nước thải, chất thải còn chưa giải quyết được một cách cơ bản.

Có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng này, nhưng nguyên nhân cơ bản nhất vẫn là: lãnh đạo ở một số KCN, KCX ở đồng bằng sông Cửu Long chưa nhận thức đầy đủ về nhiệm vụ BVMT và các tác động về mặt xã hội, chưa xác định rõ tầm quan trọng của vấn đề BVMT trong quá trình phát triển sản xuất, kinh doanh, chưa quan tâm đúng mức đến việc chỉ đạo, điều hành trong công tác BVMT và chưa có các biện pháp hữu hiệu phát huy vai trò của cán bộ, công nhân trong công tác này. Bên cạnh đó, khuôn khổ pháp lý còn thiếu đồng bộ, năng lực quản lý về BVMT chưa đáp ứng được yêu cầu, đầu tư cho BVMT còn thấp, nhiều vấn đề như: xử lý nước thải, chất thải, rác thải… chưa được đặt ra và giải quyết đúng với vị trí và tầm quan trọng của nó.

Từ nay đến năm 2020, nhịp độ các KCN, KCX sẽ phát triển nhanh hơn, kéo theo một lượng lớn tài nguyên thiên nhiên được khai thác và chất thải từ sản xuất, tiêu dùng ngày càng tăng. Điều đó cho thấy, các KCN, KCX muốn phát triển sản xuất, kinh doanh thì phải có khoa học, công nghiệp hiện đại; mặt khác, lại phải đặc biệt quan tâm đến mục tiêu, kế hoạch hóa BVMT, phát triển các vùng nguyên liệu, tức là bảo vệ sự sống của con người xung quanh KCN, KCX. Sự kết hợp biện chứng giữa hai mục tiêu này là đòi hỏi tất yếu khách quan của sự phát triển các KCN, KCX và của sự nghiệp đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.

Trước bối cảnh mới của sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, Đảng ta đã đưa ra nhiều quan điểm mới về BVMT, trong đó các KCN, KCX ở khu vực đồng bằng sông Cửu Long có vai trò hết sức quan trọng. Các KCN, KCX này phải coi phòng ngừa và ngăn chặn ô nhiễm là nguyên tắc chủ đạo kết hợp với xử lý ô nhiễm, cải thiện môi trường và bảo tồn thiên nhiên. Kết hợp phát huy nội lực với tăng cường hợp tác quốc tế trong BVMT và phát triển bền vững. BVMT là giải quyết tốt hàng loạt mâu thuẫn giữa lợi ích trước mắt và lâu dài, cục bộ và tổng thể. Công tác này đòi hỏi phải tập trung, kiên trì, giải quyết một cách hài hòa mối quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế, bảo đảm công bằng xã hội và BVMT, tiến hành đồng bộ các biện pháp một cách thường xuyên, liên tục với quyết tâm cao nhất.

Nhằm thực hiện có hiệu quả nhiệm vụ BVMT theo định hướng phát triển nhanh và bền vững, các KCN, KCX ở khu vực đồng bằng sông Cửu Long đã nắm vững và thực hiện nghiêm túc Luật BVMT, trong đó tập trung điều chỉnh các quan hệ liên quan đến phòng ngừa, ngăn chặn và khắc phục ô nhiễm, suy thoái và sự cố môi trường. Cùng với các văn bản thực hiện Luật BVMT, Nhà nước ta cũng đã ban hành và tổ chức thực hiện văn bản quy định về chế tài tài chính, hình sự; các chế tài tài chính (công cụ kinh tế) dựa trên cơ chế thị trường. Chính phủ ban hành các Nghị định về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực môi trường, trong đó quy định cụ thể các hành vi vi phạm Luật BVMT bị xử phạt bằng tiền. Quốc hội cũng đã thông qua Bộ luật Hình sự sửa đổi, trong đó có chương XVII quy định 10 tội danh môi trường, mở đường cho việc hình thành quy chế truy cứu trách nhiệm hình sự đối với các tổ chức, cá nhân gây ô nhiễm, suy thoái môi trường nghiêm trọng. Thủ tướng Chính phủ đã có Quyết định số 64/2003/QĐ-TTg về Kế hoạch xử lý triệt để các cơ sở gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng. Trong mấy năm qua, dựa vào các quyết định, quy định phát luật này, KCN, KCX khu vực đồng bằng sông Cửu Long đã hành động BVMT theo hướng mạnh mẽ hơn, hài hòa hơn và đã đạt được nhiều kết quả khả quan.

Trong quá trình BVMT để phát triển sản xuất kinh doanh, các KCN, KCX khu vực đồng bằng sông Cửu Long đã nắm vững các nguyên tắc cơ bản: Tôn trọng và quan tâm đến cuộc sống cộng đồng xung quanh KCN, KCX; nâng cao chất lượng cuộc sống của người dân quanh vùng; bảo vệ sự sống và tính đa dạng của thiên nhiên; hạn chế đến mức thấp nhất việc làm suy giảm các nguồn tài nguyên không tái tạo; giữ vững trong khả năng chịu đựng được của vùng sinh thái; thay đổi thái độ và hành vi của cán bộ, công nhân; để cho họ tự quản lý môi trường của cơ quan, đơn vị, xí nghiệp – nơi bản thân họ đang sinh sống và làm việc; xây dựng quy chế BVMT thống nhất, thuận lợi cho sự phát triển sản xuất, kinh doanh; xây dựng mối liên kết mật thiết với các đơn vị, cơ quan chức năng và người dân quanh vùng trong việc BVMT.

Giải pháp cho phát triển nhanh và bền vững

Phát triển nhanh và bền vững là yêu cầu xuyên suốt trong chiến lược phát triển của KCN, KCX khu vực đồng bằng sông Cửu Long. Khu vực này đang tập trung nỗ lực bảo vệ và cải thiện tài nguyên môi trường, bảo đảm cho mọi người dân quanh vùng đều được sống trong môi trường trong sạch và lành mạnh. Chấm dứt nạn đổ rác và xả nước thải chưa qua xử lý đạt tiêu chuẩn môi trường. Thu gom toàn bộ rác thải sinh hoạt và rác thải công nghiệp bằng các phương pháp thích hợp, trong đó ưu tiên cho việc tái sử dụng, tái chế chất thải, hạn chế tối đa lượng rác chôn lấp. Đưa vấn đề BVMT vào trong kế hoạch, chương trình, dự án và coi đó là một trong những tiêu chí đánh giá các giải pháp phát triển của cá KCN, KCX. Lồng ghép đầy đủ và cụ thể các vấn đề môi trường vào các quy hoạch tổng thể phát triển sản xuất, kinh doanh của các KCN, KCX, bảo đảm quy hoạch phát triển bền vững và không làm giảm tài nguyên. Không ngừng cải thiện chất lượng môi trường và sử dụng hợp lý tài nguyên thiên nhiên. Chú trọng tăng cường đa dạng sinh học ở các vùng tài nguyên do các KCN, KCX khai thác. Cải thiện chất lượng vùng nguyên liệu của các KCN, KCX và có thể đầu tư trồng rừng, nâng cao giá trị các hệ sinh thái nghèo, bảo đảm tính ổn định của các hệ sinh thái ở các vùng này.

BVMT ở các KCN, KCX vừa là điều kiện vừa là mục tiêu phát triển sản xuất, kinh doanh, nâng cao hiệu quả kinh tế và khả năng cạnh tranh. Điều đó cho thấy sự cần thiết phải tăng cường các biện pháp BVMT ở các KCN, KCX đồng bằng sông Cửu Long, như sử dụng có hiệu quả nguồn tài nguyên thiên nhiên, quản lý nước, quản lý chất thải và bố trí hợp lý nơi ăn ở, điều kiện làm việc cho công nhân. Thường xuyên kiểm tra, đánh giá tác động của môi trường đối với khu vực phát triển sản xuất, kinh doanh. Thử nghiệm các phương án, chính sách để tăng thêm sự tham gia của người dân khu vực trong các dự án sản xuất; bảo đảm tiếp cận lâu dài nguồn nước bằng cách tăng cường bảo vệ nguồn nước ngầm, nước mặt. Khuyến khích phát triển áp dụng các công nghệ và quy trình sản xuất ít chất thải, công nghệ sạch, ít gây ô nhiễm môi trường. Các nhà máy, khu tập trung nguyên liệu, chăn nuôi tập trung có thể sử dụng khí đốt sinh học và phát triển năng lượng mặt trời, gió và các nguồn nhiệt năng khác. Tăng cường đầu tư phục hồi các vùng nguyên liệu đã được khai thác để không xuất hiện nguy cơ làm tổn hại đến tài nguyên môi trường. Các KCN, KCX cần hỗ trợ các hoạt động môi trường dựa trên cộng đồng để tăng nhận thức và sự tham gia của người dân quanh vùng.

Các KCN, KCX khu vực đồng bằng sông Cửu Long cần kiểm soát ô nhiễm và ứng cứu sự cố môi trường, khắc phục tình trạng ô nhiễm môi trường trên các dòng sông, hồ ao, kênh mương do mình gây ra… Thực hiện các dự án về cải tạo, BVMT: trồng cây xanh, giữ gìn đa dạng sinh học, xây dựng các công trình làm sạch môi trường ngay trong các KCN, KCX. Phát triển các dịch vụ môi trường như trồng vườn hoa, thu gom rác thải, cung cấp nước sạch, xây dựng các vườn sinh thái, vườn cây cảnh… Kết hợp hài hòa giữa sản xuất kinh doanh, dịch vụ với xóa đói giảm nghèo, bảo vệ tài nguyên môi trường và các tác động về mặt xã hội.

Điều quan trọng là phải giáo dục ý thức, trách nhiệm và đạo đức môi trường, nếp sống văn hóa sinh thái trong toàn đội ngũ cán bộ, công nhân viên trong toàn khu vực KCN, KCX ở đồng bằng sông Cửu Long. Có chính sách khen thưởng cụ thể đối với người thực hiện tốt các quy định BVMT, bảo vệ nguồn nước, vệ sinh môi trường xanh – sạch – đẹp và xử phạt nghiêm khắc đối với người vi phạm nguyên tắc BVMT. Nhân rộng các mô hình, điển hình tiên tiến về BVMT ở trong các KCN, KCX của đồng bằng sông Cửu Long. BVMT ở các KCN, KCX là điều kiện tiên quyết để phát triển sản xuất, kinh doanh, đem lại hiệu quả kinh tế cao, bảo đảm cho sự thắng lợi của công cuộc công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập thành công.