Biến đổi khí hậu và hiểm họa siêu bão ngày càng gia tăng

Biển ấm lên – năng lượng nuôi dưỡng siêu bão

Trong nhiều thập kỷ gần đây, các cơn bão nhiệt đới ngày càng trở nên khốc liệt. Nguyên nhân chính được các nhà khoa học chỉ ra là biến đổi khí hậu làm nhiệt độ bề mặt biển tăng cao, cung cấp nguồn năng lượng dồi dào cho bão phát triển. Nước biển ấm khiến quá trình bốc hơi mạnh hơn, mang theo lượng hơi ẩm lớn, làm gia tăng sức gió và lượng mưa trong bão. Thực tế cho thấy, một cơn bão ngày nay có thể mang lượng mưa nhiều hơn hàng chục phần trăm so với những thập kỷ trước, kéo theo nguy cơ lũ quét và ngập lụt diện rộng.

Một hiện tượng đáng lo ngại khác là bão “cường hóa nhanh”, tăng cấp độ dữ dội chỉ trong vòng 24 giờ. Điều này khiến thời gian cảnh báo và chuẩn bị của người dân bị rút ngắn, công tác sơ tán khó kịp trở tay, thiệt hại vì thế nặng nề hơn. Các cơn bão gần đây tại Mỹ, Philippines, Nhật Bản hay Việt Nam đều ghi nhận xu hướng này, đặt ra thách thức lớn cho công tác dự báo và ứng phó.

Thực tế tại Việt Nam và thế giới

Số liệu toàn cầu cho thấy, tỷ lệ bão mạnh, siêu bão đã tăng gấp đôi so với những năm 1980. Ở Đại Tây Dương, hơn 80% các cơn bão gần đây có tốc độ gió cực đại vượt mức trung bình lịch sử. Trong năm 2023, siêu bão Mawar tại Tây Thái Bình Dương đã gây thiệt hại hàng tỷ USD, nhiều đảo nhỏ bị cô lập hàng tuần do sóng biển và gió giật mạnh. Năm 2024, siêu bão Yagi đổ bộ miền Bắc Việt Nam khiến hàng trăm người thiệt mạng và mất tích, hàng trăm nghìn nhà hư hỏng, tốc mái, hệ thống lưới điện và thông tin liên lạc tê liệt, thiệt hại kinh tế ước tính gần 4 tỷ USD. Tại Philippines, bão Rai (2021) và bão Noru (2022) đã khiến hàng triệu người phải sơ tán, gây sạt lở và lũ lụt nghiêm trọng, phá hủy diện tích lớn trồng lúa và dừa – nguồn thu nhập chính của nông dân nước này.

Nghiên cứu chỉ ra rằng với mực nước biển dâng, sóng dâng do bão có thể cao thêm hơn 1 mét so với kịch bản trước đây, khiến nhiều vùng đồng bằng ven biển như Nam Bộ và Bắc Bộ đối mặt nguy cơ ngập sâu và kéo dài.

Tác động đa chiều và giải pháp ứng phó

Không chỉ gây thiệt hại về kinh tế, bão còn tác động nặng nề tới xã hội và môi trường. Người dân mất nhà cửa, sinh kế bị gián đoạn, dịch bệnh dễ bùng phát sau lũ. Đặc biệt, nhóm yếu thế như người nghèo, phụ nữ, trẻ em và người già là những đối tượng chịu ảnh hưởng lớn nhất. Bên cạnh đó, hệ sinh thái ven biển bị tàn phá, rừng ngập mặn mất dần, xâm nhập mặn lan sâu hơn, làm suy giảm khả năng phòng chống thiên tai tự nhiên.

Để ứng phó, cần triển khai đồng bộ nhiều giải pháp. Hạ tầng chống thiên tai phải được nâng cấp, từ hệ thống đê biển, kè chắn sóng đến nhà tránh bão cộng đồng. Năng lực dự báo, đặc biệt là dự báo bão cường hóa nhanh, cần được tăng cường bằng công nghệ hiện đại. Đồng thời, bảo vệ và phục hồi rừng ngập mặn, hệ sinh thái biển là biện pháp dài hạn nhằm tạo “lá chắn xanh”. Ở cấp cộng đồng, việc tập huấn kỹ năng ứng phó, diễn tập sơ tán, và hỗ trợ tài chính để người dân gia cố nhà cửa cũng rất cần thiết.

Ở tầm quốc gia, cần thúc đẩy cơ chế bảo hiểm thiên tai, quỹ phòng chống bão, đồng thời tăng cường hợp tác quốc tế để tận dụng công nghệ, tài chính và kinh nghiệm từ các nước. Đây là cách để giảm thiểu thiệt hại, đồng thời nâng cao khả năng chống chịu của nền kinh tế và xã hội.

Biến đổi khí hậu đang khiến những cơn bão trở thành hiểm họa ngày càng dữ dội, khó lường và để lại hậu quả lâu dài. Với Việt Nam, một trong những quốc gia chịu ảnh hưởng nặng nề nhất, việc đầu tư vào hạ tầng, nâng cao năng lực dự báo, quy hoạch thích ứng và phát triển cộng đồng chống chịu là nhiệm vụ cấp bách. Nếu không hành động quyết liệt ngay từ hôm nay, thiệt hại trong tương lai sẽ còn lớn hơn nhiều, không chỉ về kinh tế mà cả môi trường và sinh mạng con người.

Duy Khánh