Diễn đàn Đất đai Mê Công: Thúc đẩy việc công nhận các quyền sử dụng đất, rừng theo phong tục và thực hành đầu tư nông nghiệp có trách nhiệm tại khu vực sông Mê Công

Trong hai ngày 26 và 27/05/2021, Diễn đàn đất đai khu vực sông Mê Công lần thứ 3 (MRLF 2021) sẽ diễn ra trực tuyến với chủ đề “Quyền sử dụng đất trong cảnh quan rừng khu vực sông Mê Công: thúc đẩy việc công nhận các quyền theo phong tục và thực hành đầu tư có trách nhiệm”. Đây là sự kiện có tính định kỳ do Dự án Quản trị đất đai khu vực sông Mê Công (MRLG) kết hợp cùng Tổ chức Land Portal tiến hành .

Với 700 đại biểu đăng ký bao gồmđại diện các cơ quan chính phủ, khu vực tư nhân, tổ chức phi chính phủ, cơ quan phát triển, viện nghiên cứu v.v. đến từ Campuchia, Lào, Myanmar, Thái Lan và Việt Nam và một số quốc gia khác, diễn đàn sẽ trình bày các nghiên cứu trường hợp điển hình,các phiên tranh luận sâu và đa chiều xoay quanh những thách thức cấp bách nhất đặt ra đối với việc đảm bảo quyền sử dụng đất và rừng và tác động của đầu tư kinh doanh nông nghiệp.

Tiến sỹ Micah Ingalls, phụ trách dự án MRLG chia sẻ: “Những gián đoạn trong đời sống kinh tế - xã hội gần đây do đại dịch COVID-19 cho thấy rõ hơnsự phụ thuộc vào nguồn tài nguyên đất và rừng của các cộng đồng sinh sống tại khu vực sông Mê Công, trong đó có Việt Nam. Thời gian qua, các hoạt động đầu tư gia tăng vào đất đã tạo ra cơ hội phát triển kinh tế và hiện đại hóa nông thôn, tuy nhiênđiều nàycũng tác động tới xã hội và môi trường như các hộ nông dân sản xuất nhỏ phải di dời khỏi mảnh đất của họ. Có một thực tế rất quan trọng nhưng thường không được công nhận: các hộ nông dân sản xuất nhỏ có vai trò then chốt để thúc đẩy phát triển kinh tế nông nghiệp và khi tập hợp lại, chính họ là lực lượng đầu tư vào sản xuất nông nghiệp đông đảo nhất chứ không phải doanh nghiệp. Do vậy những vướng mắc của các hộ nông dân này cần được ưu tiên giải quyết trong các chính sách liên quan”.

Mặc dù việc đảm bảo quyền sử dụng và tiếp cận đất và rừng ở khu vực Mê Công đã đạt được một số tiến bộ,vẫn còn nhiều vấn đề tồn tại trong việc thúc đẩy công nhận quyền sử dụng theo phong tục và giải quyết các thách thức và cơ hội trong đầu tư sản xuất nông nghiệp.Từ năm 2018, dự án MRLG đã giúp Việt Nam xây dựng và phát triển Liên minh thúc đẩy công nhận quyền sử dụng theo phong tục và Liên minh đầu tư nông nghiệp có trách nhiệm với các đối tác chiến lược là Tổng cục quản lý Đất đai và Tổng cục Lâm nghiệp .

Dựa trên Luật Lâm nghiệp mới (2017), Liên minh thúc đẩy công nhận quyền sử dụng theo phong tục đang và sẽ hỗ trợ việc giao rừng cho cộng đồng địa phương thông qua đồng quản lý rừng phòng hộ và rừng đặc dụng và kết hợp các mô hình lâm nghiệp cộng đồng, chú trọng tới đối tượng yếu thế là phụ nữ và người dân tộc thiểu số. Một số dự án thí điểm đã được thực hiện như mô hình đồng quản lý bảo tồn voọc tại Quảng Bình, phát triển thương hiệu chè San Tuyết của cộng đồng người Dao tại Hòa Bình, phát triển thương hiệu măng khô của cộng đồng người Mã Liềng tại Tuyên Hóa, Quảng Bình.
Liên minh Đầu tư nông nghiệp có trách nhiệm hướng đến đóng góp cho việc sửa đổi Luật Đất đai (2013) để đảm bảo và thúc đẩy các quyền về đất đai của nông dân sản xuất nhỏ trong khuôn khổ pháp lý và bối cảnh kinh tế thị trường.

Ông Lê Đình Thơm, Phó tổng cục trưởng Cục Kiểm Lâm cho biết: “Dự án MRLG và các đối tác đã đồng hành cùng chúng tôi trong thúc đẩy thực hiện các quy định trong luật lâm nghiệp về giao và quản lý rừng dựa vào cộng đồng địa phương thông qua hoàn thiện chính sách và hướng dẫn kỹ thuật. Hiện nay, trong khuôn khổ Dự án MRLG, chúng tôi hướng đến xây dựng sổ tay hướng dẫn giao và quản lý rừng cộng đồng. Tài liệu này được xây dựng dựa trên cơ sở tập hợp và cụ thế hóa các quy định pháp quy liên quan đến quản lý rừng cộng đồng cũng như tổng kết kinh nghiệm các mô hình quản lý rừng cộng đồng. Cuốn sổ tay sẽ được chia sẻ rộng rãi tới các cộng đồng, chính quyền địa phương và kiểm lâm trên cả nước như một tài liệu hữu ích để giúp địa phương quản lý rừng hiệu quả hơn cũng như cải thiện thu nhập cho người dân. Chúng tôi tin rằng việc ban hành cuốn tài liệu này sẽ góp phần thúc đẩy phương thức quản lý rừng dựa vào cộng đồng”.

Sau 2 lần tổ chức thành công tại Hà Nội (2016) và Băng Cốc (2018), diễn đàn lần này là cơ hội để hai Liên minh chia sẻ các kết quả ban đầu về những thay đổi chính sách và thực tiễn tại Việt Nam, đồng thời tìm kiếm thêm tri thức và kinh nghiệm của các nước khác nhằm góp phần đảm bảo quyền sử dụng đất và rừng cho các hộ nông dân nhỏ lẻ một cách hiệu quảvà bền vững hơn nữa. Quản trị đất đai trong cảnh quan rừng khu vực sông Mê Côngsẽ thuận lợi hơn khi xem xét và tuân thủ các nguyên tắc như: Đồng thuận tự nguyện, được thông báo trước với đầy đủ thông tin (FPIC), và Hướng dẫn đầu tư có trách nhiệm vào lương thực, lâm nghiệp và nông nghiệp(ASEAN-RAI).

Để biết thêm thông tin, xin mời liên hệ:
Chị Lê Bích Thủy
Điều phối viên Việt Nam - Dự án Quản trị đất đai khu vực Mê Công
Email: mrlgvietnam2017@gmail.com

Về dự án Quản trị đất đai khu vực sông Mekong
Được triển khai từ năm 2014, dự án Quản trị đất đai khu vực sông Mê Công (MRLG) thực hiện các hoạt động nhằm đảm bảo quyền sử dụng đất cho các hộ nông dân nhỏ lẻ sinh sống tại Campuchia, Lào, Myanmar và Việt nam.
Quyền sử dụng theo phong tục là gì và tại sao quyền sử dụng này lại quan trọng đối với nông dân sản xuất nhỏ?
Quyền sử dụng theo phong tục là tập hợp các quy tắc và chuẩn mực chi phối cách thức cộng đồng phân bổ, quản lý, sử dụng và hưởng lợi từ các nguồn tài nguyên thiên nhiên của họ. Mặc dù được hình thành và tồn tại trong các cộng đồng qua nhiều thế hệ, quyền sử dụng theo phong tục thường không được pháp luật quốc gia sở tại công nhận hoặc ghi nhận một cách chính thức. Do đó, những cảnh quan được công đồng quản lý hoặc quản lý theo phong tục thường là đối tượng nhắm đến của các nhóm và lợi ích khác nhau, không chỉ từ bản thân cộng đồng mà còn từ các cơ quan nhà nước và khu vực tư nhân. Điều này tạo ra một vấn đề nan giải với nhiều rủi ro, đòi hỏi các giải pháp mạnh mẽ vừa cần thiết vừa cấp bách.
FPIC: Công cụ hỗ trợ phát triển, tránh xung đột và tôn trọng các quyền của cộng đồng
Đồng thuận trên nguyên tắc tự nguyện, được thông báo trước với đầy đủ thông tin (FPIC) đã xuất hiện từ nhiều năm. FPIC đôi khi được chính phủ và doanh nghiệp nhìn nhận như là một thách thức vì bị cho là tốn thời gian và tốn kém. Tuy nhiên, nhiều khi nguyên tắc FPIC đã được đưa vào các chính sách, cơ chế quản lý và quy trình doanh nghiệp ngay cả khi không được nêu tên. Quyền đối với tài nguyên của cộng đồng có thể được bảo vệ khi cộng đồng được bao trùm và tham vấn một cách hợp lý như một phần của quá trình lập kế hoạch đầu tư hoặc phát triển các sáng kiến bảo tồn. Các nguyên tắc của FPIC đưa ra cách tiếp cận thiết thực cho các nhà đầu tư và chính phủ, nhằm tránh các tranh chấp về đất đai và tài nguyên, đảm bảo tiếng nói của cộng đồng được lắng nghe và quyền của cộng đồng được bảo vệ.

Đầu tư nông nghiệp có trách nhiệm vào cảnh quan rừng khu vực sông Mê Công
Đầu tư nông nghiệp có trách nhiệm (RAI) đòi hỏi sự hợp tác của các tác nhân chủ chốt gồm cộng đồng và các hiệp hội nông dân, doanh nghiệp và chính phủ - đặc biệt là chính quyền địa phương. Vài thập kỷ trở lại đây đã chứng kiến sự mở rộng nhanh chóng về đầu tư kinh doanh nông nghiệp và cây trồng trên khắp khu vực sông Mê Công. Đây là cơ hội cho nông dân, nhưng nó cũng khiến họ phải đối mặt với những rủi ro mới về sự thiếu chắc chắn và các điều kiện của thị trường, các tác động từ việc gia tăng sử dụng hóa chất đầu vào và trong nhiều trường hợp là bị các nhà đầu tư lợi dụng do sự chênh lệch quyền lực và các quy đinh pháp luật liên quancòn lỏng lẻo. Diễn đàn sẽ đề cập đến Hướng dẫn của ASEAN về Đầu tư có trách nhiệm vào Lương thực, Nông nghiệp và Lâm nghiệp (ASEAN-RAI), những thách thức mà các nhà đầu tư phải đối mặt khi áp dụng RAI, và làm thế nào để họ có thể được hỗ trợđầu tư nông nghiệp có trách nhiệm thông qua chính sách và thực tiễn.

Thu Giang