Giải pháp phát triển thị trường dịch vụ hành chính công tại Việt Nam

Hành chính công

Dịch vụ công là những hoạt động phục vụ các lợi ích chung, thiết yếu, các quyền, lợi ích hợp pháp của cá nhân và tổ chức, do Nhà nước trực tiếp đảm nhận hay ủy quyền cho tổ chức, cá nhân khác thực hiện nhằm bảo đảm trật tự, lợi ích chung và công bằng xã hội. Xét theo lĩnh vực cung ứng dịch vụ, dịch vụ công gồm 3 loại: dịch vụ công trong lĩnh vực sự nghiệp; dịch vụ công trong lĩnh vực công ích và dịch vụ công trong lĩnh vực hành chính nhà nước hay còn gọi là dịch vụ hành chính công. Như vậy, dịch vụ hành chính công là một bộ phận cấu thành của dịch vụ công, là loại dịch công vụ gắn liền với chức năng quản lý nhà nước nhằm đáp ứng yêu cầu của người dân. Như vậy, dịch vụ hành chính công là một loại dịch vụ công do các cơ quan hành chính nhà nước hoặc tổ chức được ủy quyền thực hiện để phục vụ các quyền và nghĩa vụ cơ bản của các tổ chức và công dân.Xuất phát từ chức năng của Nhà nước, hành chính công là hoạt động của cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền quản lý hành chính nhà nước, sử dụng nguồn lực công để thực hiện chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn được giao hoặc hoạt động của tổ chức, cá nhân được ủy quyền cung ứng dịch vụ công theo quy định của pháp luật.Dịch vụ hành chính công là những dịch vụ liên quan đến hoạt động thực thi pháp luật, không nhằm mục tiêu lợi nhuận, do cơ quan nhà nước có thẩm quyền cấp cho tổ chức, cá nhân dưới hình thức các loại giấy tờ có giá trị pháp lý trong các lĩnh vực mà cơ quan nhà nước đó quản lý. Mỗi dịch vụ hành chính công gắn liền với một thủ tục hành chính để giải quyết hoàn chỉnh một công việc cụ thể liên quan đến tổ chức, cá nhân.

Các loại hình dịch vụ hành chính công

Công chứng, chứng thực: Về tính chất cả công chứng, chứng thực đều là các hoạt động chứng nhận tính xác thực của các hợp đồng, giao dịch hay các văn bản, giấy tờ mà theo quy định của pháp luật phải công chứng, chứng thực. Quyền, nghĩa vụ của cá nhân, tổ chức có liên quan xác lập thông qua các hợp đồng, giao dịch hay văn bản, giấy tờ. Khi các giao dịch, hợp đồng, các văn bản, giấy tờ được công chứng, chứng thực thì phát sinh hiệu lực pháp lý, các quyền, nghĩa vụ trong giao dịch, hợp đồng, văn bản chính thức có hiệu lực ràng buộc các bên.

Cấp giấy phép, chứng chỉ hành nghề: Giấy phép là một loại giấy tờ do các cơ quan hành chính nhà nước cấp cho các tổ chức và công dân để thừa nhận về mặt pháp lý quyền của các chủ thể này được tiến hành một hoạt động nào đó phù hợp với các quy định của pháp luật trong lĩnh vực này. Giấy phép là một công cụ để Nhà nước quản lý và điều tiết hoạt động của các chủ thể theo chính sách và pháp luật trong các lĩnh vực có ảnh hưởng đáng kể đến đời sống xã hội, mà nếu Nhà nước không kiểm soát được các hoạt động này thì có thể dẫn đến những hậu quả tai hại cho xã hội. Cấp giấy phép là nhóm dịch vụ thể hiện rõ nét nhất yếu tố quản lý hành chính. Giấy phép hành nghề/chứng chỉ hành nghề là một loại giấy tờ chứng minh chủ thể này có đủ khả năng và điều kiện hoạt động ở một ngành nghề nhất định. Việc cấp giấy phép hành nghề ở một số lĩnh vực là nhằm bảo đảm cho sự an toàn và lành mạnh trong lĩnh vực nghề nghiệp nhất là ở một số lĩnh vực đặc biệt cần có trình độ chuyên môn, nghiệp vụ và kỹ năng cao.

Cấp đăng ký và giấy chứng nhận: Cấp đăng ký và cấp giấy chứng nhận là nhóm dịch vụ bao gồm nhiều dịch vụ nhất và liên quan đến hầu hết các cơ quan hành chính nhà nước từ trung ương đến địa phương. Trong dịch vụ này, cá nhân, tổ chức phải đăng ký với cơ quan nhà nước các thông tin về nhân thân; về tài sản hoặc về những hành vi, những sự kiện nhất định liên quan đến cá nhân, tổ chức. Việc đăng ký và cấp giấy chứng nhận vừa bảo vệ trực tiếp quyền lợi của cá nhân, tổ chức thực hiện việc đăng ký vừa góp phần bảo vệ các bên liên quan trong các giao dịch.

Dịch vụ thu các khoản đóng góp vào ngân sách và các quỹ tài chính ngoài ngân sách nhà nước: Các hoạt động này gắn với nghĩa vụ mà Nhà nước yêu cầu các chủ thể trong xã hội liên quan đến nghĩa vụ với nhà nước phải thực hiện.

Dịch vụ giải quyết khiếu nại, tố cáo của công dân và xử lý các vi phạm hành chính: Hoạt động này nhằm bảo vệ các quyền cơ bản của công dân trong mối quan hệ giữa cơ quan hành chính nhà nước với công dân.

Đánh giá thực trạng phát triển dịch vụ hành chính công Việt Nam

Kết quả đạt được: Một là, góp phần thay đổi tư duy quản lý hành chính nhà nước. Trong quá trình chuyển đổi và vận hành nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, hành chính nhà nước đang thực hiện chuyển chức năng quản lý là chủ yếu sang chức năng phục vụ, cung cấp dịch vụ công. Trong quá trình đó, sự kết hợp giữa Nhà nước với các thành phần kinh tế trong hoạt động cung cấp dịch vụ đang dần trở nên phổ biến. Hoạt động cung cấp dịch vụ thu phí vốn do Nhà nước quản lý đang được chuyển dịch dần sang khu vực tư (ví dụ các văn phòng công chứng tư), Nhà nước chỉ đóng vai trò xúc tiến.Trong điều kiện hiện nay, hoạt động cung cấp dịch vụ công đang được Nhà nước thực hiện bằng nhiều biện pháp khác nhau; nhưng tinh thần chung là các cơ quan hành chính nhà nước chỉ tập trung cung cấp những loại hàng hoá và dịch vụ xã hội cần, mà khu vực tư không cung cấp được hoặc cung cấp không hiệu quả. Về mặt nguyên tắc, Nhà nước không nhất thiết phải trực tiếp cung cấp các dịch vụ công mà có trách nhiệm đảm bảo rằng các dịch vụ đó được cung cấp trên thực tế.

Hai là, phát triển dịch vụ hành chính kết hợp với cải cách thủ tục hành chính góp phần quan trọng nâng cao hiệu lực, hiệu quả của bộ máy nhà nước. Thực hiện Nghị quyết Hội nghị lần thứ năm Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa VIII về đẩy mạnh cải cách nền hành chính, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý của bộ máy nhà nước trong những năm qua, bên cạnh những cải cách về kinh tế và đổi mới quan trọng trong hệ thống chính trị, thì cải cách hành chính luôn được Đảng và Nhà nước ta xác định là một khâu quan trọng mang tính đột phá nhằm xây dựng nền hành chính công vững mạnh, chuyên nghiệp với các mục tiêu cụ thể được phản ánh trong “Chương trình tổng thể cải cách hành chính nhà nước giai đoạn 2011-2020” và được triển khai toàn diện trên diện rộng.

Ba là, góp phần thúc đẩy cải cách thể chế, tổ chức bộ máy hành chính, xây dựng và nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ, công chức, đến cải cách tài chính công và hiện đại hóa nền hành chính công. Nhà nước đã chú trọng đổi mới và nâng cao chất lượng cung ứng dịch vụ hành chính công, coi đó là một khâu quan trọng trong thực hiện chương trình cải cách nền hành chính; sáp nhập, tổ chức lại các đơn vị hành chính theo hướng tinh gọn, gắn với tinh giản biên chế tại các cơ quan hành chính nhà nước.

Bốn là , các phương tiện kỹ thuật điện tử, tin học hiện đại để nâng cao chất lượng dịch vụ công trong hoạt động cấp giấy chứng nhận đăng ký kinh doanh, cấp phép đầu tư, cấp đăng ký xe máy, giấy chứng minh thư nhân dân... đã được áp dụng rộng rãi; đã tổ chức đấu thầu các dự án chi tiêu công; rà soát để loại bỏ những thủ tục hành chính không cần thiết, các “giấy phép con” gây phiền hà cho người dân khi tiếp cận dịch vụ hành chính công, rút ngắn thời gian cung ứng dịch vụ...

Năm là, hệ thống văn bản quy phạm pháp luật về dịch vụ hành chính công được quy định rải rác trong hệ thống pháp luật và đã có những tác động tích cực trong quản lý, điều hành đối với các cơ quan hành chính ở trung ương và địa phương; vừa tăng cường kỷ cương hành chính, vừa từng bước tháo gỡ vướng mắc, khó khăn cho các ngành, các cấp trong quản lý hành chính nhà nước; góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội, bảo đảm quốc phòng - an ninh, cải thiện môi trường kinh doanh, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia trong điều kiện hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng.

Ảnh internet

Tồn tại, hạn chế

Một là , hoạt động cung cấp dịch vụ hành chính công chưa đạt hiệu quả cao do sự cản trở và tác động các yếu tố của bộ máy quan liêu chậm được đổi mới, rõ nhất là thủ tục hành chính còn phức tạp, phiền hà; quy trình cung ứng dịch vụ qua nhiều tầng nấc, phòng ban; thái độ cửa quyền, nhũng nhiễu, quan liêu của một bộ phận cán bộ, công chức trực tiếp cung ứng dịch vụ… Việc tuyên truyền, hỗ trợ sử dụng dịch vụ công trực tuyến chưa được thực hiện đầy đủ, thường xuyên dẫn đến việc triển khai dịch vụ vẫn còn thiếu tính đồng bộ, thống nhất. Bên cạnh đó, công tác tuyên truyền, phổ biến về lợi ích của dịch vụ công trực tuyến vẫn còn hạn chế dẫn đến chưa tạo các điều kiện thuận lợi để người sử dụng tiếp cận với các dịch vụ công trực tuyến của cơ quan nhà nước.

Hai là, các thông tin cần thiết về thủ tục và cách thức, quy trình thực hiện dịch vụ hành chính công, các thông tin về quy hoạch, đất đai, tài nguyên... trong nhiều trường hợp chưa được công khai rõ ràng, minh bạch nên dễ bị lợi dụng để sách nhiễu, gây khó khăn, phiền hà. Tổ chức và người dân chưa thực sự dễ dàng, thuận tiện khi tiếp cận thông tin và tiếp cận dịch vụ hành chính công.

Ba là , nhiều văn bản quy phạm pháp luật quy định về thủ tục hành chính của các cơ quan nhà nước từ Trung ương đến địa phương còn rườm rà, phức tạp và chồng chéo, thậm chí khó hiểu hoặc có nhiều cách hiểu khác nhau làm cho người cung ứng dịch vụ lúng túng, bị động; tổ chức, công dân mất nhiều công sức, thời gian khi thực hiện, dẫn đến trốn tránh thực hiện các nghĩa vụ của mình đối với cơ quan nhà nước.

Bốn là, một số loại dịch vụ hành chính công trong lĩnh vực thu nộp ngân sách chậm được triển khai, thực hiện làm ảnh hưởng đến hiệu lực, hiệu quả của bộ máy quản lý thu ngân sách nhà nước.

Năm là, sự phân công, phân cấp trong việc cung ứng dịch vụ công chưa thực sự được đẩy mạnh theo hướng một công việc chỉ do một cơ quan giải quyết và chịu trách nhiệm, vẫn còn tình trạng cấp trên ôm đồm, chưa muốn giao hoặc chưa tin tưởng vào khả năng của cấp dưới.

Sáu là, tình trạng bất bình đẳng, phân biệt đối xử trong việc tiếp cận dịch vụ hành chính công còn khá phổ biến; doanh nghiệp nhà nước được ưu ái hơn so với doanh nghiệp ngoài quốc doanh; người có chức quyền hoặc thân quen dễ tiếp cận các dịch vụ hơn người dân bình thường…

Bảy là , năng lực chuyên môn, nghiệp vụ của công chức, viên chức có trách nhiệm trong việc cung ứng dịch vụ còn nhiều bất cập, hạn chế; phẩm chất, đạo đức của một bộ phận cán bộ, công chức, nhất là người trực tiếp giải quyết các nhu cầu về dịch vụ hành chính công cho tổ chức, công dân bị sa sút, biến chất; kỷ luật, kỷ cương công vụ còn lỏng lẻo...

Tám là , chưa xây dựng, khai thác các cơ sở dữ liệu quốc gia, cơ sở dữ liệu chuyên ngành liên quan đến tổ chức và công dân, do đó khi thực hiện cung cấp các dịch vụ công trực tuyến ở mức độ 3, mức độ 4, các cơ quan nhà nước mất rất nhiều thời gian trong việc kiểm tra, xác minh các thông tin liên quan của hồ sơ đăng ký dịch vụ. Việc kết nối, chia sẻ dữ liệu giữa các hệ thống thông tin của các cơ quan nhà nước trong cùng một tỉnh hoặc giữa một tỉnh với các bộ, cơ quan ngang bộ hoặc giữa các cơ quan thuộc Chính phủ với nhau còn gặp nhiều khó khăn về mặt pháp lý và cơ sở hạ tầng. Do đó hạn chế trong việc chia sẻ thông tin, dữ liệu để giải quyết các thủ tục hành chính liên thông giữa các cơ quan với nhau trên môi trường mạng.

Giải pháp phát triển thị trường dịch vụ hành chính công Việt Nam

Một là , cần thay đổi cơ bản tư duy quản lý nhà nước chuyển từ quản lý hành chính mệnh lệnh sang quản lý thông qua phục vụ, lấy đổi tượng quản lý làm trung tâm  để phục vụ, thông qua để thực hiện chức năng quản lý nhà nước về nền hành chính phục vụ nhân dân, đảm bảo sự tiếp cận dễ dàng và công bằng của công dân đối với dịch vụ hành chính công.Vì sự hài lòng, lấy sự hài lòng của người thụ hưởng dịch vụ hành chính công làm thước đo đánh giá chất lượng dịch vụ.

Hai là ,cần phân định nội dung, vai trò, nhiệm vụ hành chính phục vụ và hành chính dịch vụ. Cùng với việc thực hiện cải cách hành chính là hoàn thiện chức năng, nhiệm vụ của chính quyền các cấp; giảm đầu mối, bỏ cấp trung gian theo hướng xây dựng hệ thống cơ quan hành chính thống nhất, thông suốt, hiện đại và đúng với vai trò; thực hiện nhất quán nguyên tắc: một việc chỉ giao cho một cơ quan, một người chịu trách nhiệm chính. Trên cơ sở đó, phân định nội dung, vai trò, nhiệm vụ hành chính phục vụ và hành chính dịch vụ làm cơ sở xác định nhiệm vụ của Nhà nước đối với hành chính phục vụ là đảm bảo ngân sách để thực thi nhiệm vụ theo chức năng; đồng thời là cơ sở tạo nhu cầu cho phát triển thị trường dịch vụ hành chính nhà nước.

Ba là , cần quy hoạch, kế hoạch phát triển thị trường và danh mục dịch vụ hành chính công gắn với sắp xếp, nâng cao hiệu lực của bộ máy Nhà nước. Tập trung rà soát và cải cách mạnh mẽ các thủ tục hành chính, tạo môi trường thuận lợi nhất cho sản xuất, kinh doanh của doanh nghiệp và nhu cầu chính đáng của người dân, đặc biệt lưu ý các lĩnh vực, như: thành lập, giải thể, tạm ngưng, phá sản doanh nghiệp; đăng ký kinh doanh và chứng nhận đầu tư; đầu tư xây dựng công trình, dự án và nhà ở; quyền sử dụng đất và quyền sở hữu tài sản; xuất nhập khẩu; nộp thuế; hộ tịch, hộ khẩu, giấy chứng minh nhân dân, hộ chiếu, thị thực xuất nhập cảnh; công chứng, chứng thực; thanh tra, kiểm tra doanh nghiệp…Đồng thời , xử lý nghiêm những cá nhân và tổ chức tuỳ tiện đặt ra các quy định trái pháp luật, trái thẩm quyền, gây khó khăn, phiền hà cho các đơn vị, tổ chức và người dân khi tiếp cận dịch vụ. Đề cao trách nhiệm của người đứng đầu cơ quan hành chính trong hoạt động cung cấp dịch vụ hành chính công; cấu trúc lại một số cơ quan nhà nước theo hướng tổ chức dịch vụ hành chính công hoạt động mô hình doanh nghiệp xã hội do nhà nước thành lập để thực hiện một số thủ tục, công việc hành chính gắn với hiệu lực, hiệu quả và nguồn lực nhà nước giao.

Bốn là , ban hành hệ thống pháp luật phát triển thị trường dịch vụ hành chính công, trong đó chú trọng các yêu tố đảm bảo chất lượng gắn với phí phục vụ dịch vụ hành chính công; trách nhiệm nghĩa vụ và quyền của các bên tham gia cung cấp và sử dụng dịch vụ hành chính công.Hoàn thiện thể chế, chính sách, cơ chế quản lý và tổ chức cung ứng phù hợp với đặc điểm, tính chất của từng loại hình dịch vụ công, trong đó tính đến đặc thù đối với những dịch vụ là trách nhiệm của Nhà nước.Công khai các thủ tục (các loại giấy tờ, biểu mẫu) và quy trình giải quyết công việc, thời gian giải quyết, phí và lệ phí theo quy định để nhân dân biết và thực hiện thuận lợi. Tập trung cải cách theo hướng đơn giản, minh bạch, công khai về thủ tục hành chính. Xây dựng và đưa vào thực hiện các quy định về quyền được thông tin của người dân, tạo điều kiện để người dân tham gia, giám sát hoạt động của cơ quan cung ứng dịch vụ hành chính công. Tiếp tục đẩy mạnh việc thực hiện có hiệu quả cơ chế một cửa, một cửa liên thông tại các cơ quan hành chính nhà nước. Để phát triển thị trường dịch vụ hành chính công Việt Nam theo hướng bền vững, thúc đẩy nâng cao hiệu lực và hiệu quả của bộ máy hành chính nhà nước cần nghiên cứu ban hành Luật Dịch vụ hành chính công nhằm quy định phạm vi, nội hàm các yếu tố thị trường cũng như vai trò của Nhà nước, các bên tham gia cung cấp và sử dụng dịch vụ; tạo điều kiện phát triển các loại hình doạnh nghiệp xã hội, doanh nghiệp phi lợi nhuận trong lĩnh vực dịch vụ hành chính công tạo sự kết nối, giữa người dân và doanh nghiệp trong mối quan hệ chặt chẽ với cơ quan nhà nước trong việc quản lý dịch vụ hành chính nhà nước.

Năm là , tạo điều kiện để các hội nghề nghiệp, người dân tham gia cung cấp,cũng như giám sát thị trường dịch vụ hành chính công.Vấn đề phát triển dịch vụ hành chính công trong nền hành chính nhà nước đang được cả xã hội quan tâm. Để thực hiện mục tiêu công bằng, dân chủ, văn minh, đưa đất nước phát triển và hội nhập, phù hợp với xu thế chung của khu vực và thế giới, cần xây dựng một nền hành chính công vững mạnh, nhưng trước hết phải nâng cao các dịch vụ hành chính công, giúp người dân tiếp cận dịch vụ tốt hơn. Đưa tư duy phục vụ vào sứ mệnh tổ chức của hành chính công; gắn phát triển dịch vụ công với việc phát huy, sử dụng hệ thống bộ máy các tổ chức chính trị xã hội và doanh nghiệp dịch vụ thông tin, truyền thông, bưu chính trong việc tham gia cung ứng một hoặc một số khâu trong quy trình cung cấp dịch vụ; nghiên cứu thành lập các nhóm công tác chính sách để điều phối việc lập và thực hiện kế hoạch giữa các ngành, nhấn mạnh việc xác định trình tự công việc và theo dõi kết quả hoạt động. Tạo điều kiện giám sát các lĩnh vực công một cách thường kỳ, tập trung vào các khía cạnh liên quan đến vai trò của hành chính công vào phát triển kinh tế, huy động sự tham gia của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức đoàn thể, chính trị xã hội cũng như các tổ chức xã hội, xã hội nghề nghiệp trong việc cung cấp dịch vụ hành chính công.

Sáu là, ứng dụng công nghệ thông tin trong giải quyết thủ tục hành chính luôn là nhiệm vụ trọng tâm, chiến lược. Trong bối cảnh đang xây dựng Chính phủ điện tử cần ứng dụng mạnh mẽ công nghệ thông tin trong hoạt động trợ giúp pháp lý nói chung và trong quản lý trợ giúp pháp lý nói riêng, nhất là trong việc giám sát, đánh giá chất lượng và hiệu quả trợ giúp pháp lý.

Bảy là, nâng cao nhận thức và hành động của cả hệ thống cơ quan hành chính nhà nước ý thức phục vụ dân, gần dân, giúp dân, học dân, lấy sự hài lòng của người dân làm thước đo mức độ hoàn thành nhiệm vụ của mình. Khắc phục tình trạng thiếu trách nhiệm hoặc đùn đẩy khó khăn của cán bộ, công chức cho người dân và doanh nghiệp. Xử lý nghiêm các hành vi nhũng nhiễu, gây phiền hà cho người dân, doanh nghiệp trong quá trình quản lý hành chính. Tạo lập cơ sở pháp lý đảm bảo quyền giám sát trực tiếp của nhân dân đối với hoạt động của bộ máy hành chính, tăng cường các hình thức dân chủ trực tiếp để người dân tham gia vào công việc của Nhà nước ngày càng thực chất và có hiệu quả.